20 czerwca 2023 roku do Krakowa przybyli chasydzi z całego świata, żeby razem uczcić dwusetną rocznicę śmierci rabina Kalmana Kalonimosa Epsteina, zwanego Maor wa-Szemesz,
Krakowski rabin Kalman Kalonimos Epstein (1754-1823), od tytułu swego głównego dzieła nazywany Maor wa-Szemesz (Ze światła i słońca), był uczniem wybitnych cadyków: Elimelecha z Leżajska i Jakuba Izaaka Horowica (Widzącego z Lublina). Już w 1785 r. zorganizował w Krakowie pierwszą grupę chasydów. Mimo zdecydowanego oporu oficjalnej gminy żydowskiej stworzył w Krakowie silny ośrodek chasydzki. Jego najbardziej znane dzieło Maor wa-Szemesz napisane w formie komentarza do Pięcioksięgu, zawiera m.in. opis życia i działalności wielu przywódców ruchu chasydzkiego. Ta księga przyczyniła się do rozwoju chasydyzmu w Galicji i do tej pory służy kolejnym pokoleniom chasydów. Rabin Epstein jest pochowany na nowym cmentarzu żydowskim przy ul. Miodowej w Krakowie.
Dalsza część tego artykułu będzie poświęcona potomkom rabina Epsteina, którzy osiedlili się w Brzesku.
Córka rabina Epsteina, Hicela Epstein (1798-1823) wyszła za mąż za Chaskela Flaksa (1799-1831), i to potomkowie dwóch dzieci tej pary zamieszkali w Brzesku
Urodzona w 1819 roku Bluma Rywka Flaks (wnuczka Maor wa-Szemesz) po przedwczesnej śmierci rodziców zamieszkała w Krakowie pod opieką wuja Josefa Barucha Epsteina; za jego zgodą w 1836 roku wyszła za mąż za pochodzącego z Brzeska Mendela Abusza (1814-1890). Akt urodzenia jej męża, który znajduje się w krakowskim archiwum, jest jak do tej pory najstarszym ocalałym dokumentem tego rodzaju wystawionym przez gminę żydowską w Brzesku.
Ten dokument został sporządzony w 1836 roku w celu przedstawienia w krakowskiej gminie izraelickiej, gdzie Mendel Abusch miał zamiar wziąć ślub z Blumą Ryfką Flaks. Stwierdza się w nim, że Mendel Abusch urodził się w Brzesku 26 kwietnia 1814 roku i był synem małżonków Schaji Abuscha i Mindel Abusch z domu Pipersberg; w momencie wystawienia tego dokumentu Mendel miał 22 lata. Dokument został wydany 25 marca 1836 roku i podpisany przez brzeskiego rabina Josefa Szidlowa (jest jego podpis w języku hebrajskim) i Judę Kleinbergera, jak również przez brzeskiego urzędnika Jacentego Gdowskiego.
Szczególnie ciekawe są 2 pieczątki, jedna z których należała do gminy żydowskiej w Brzesku – widnieje na niej napis w języku hebrajskim „przywódca społeczności w świętej gminie Brigel” (Brigel – to nazwa miasta Brzesko w języku jidysz).
Mendel Abusch i Bluma Ryfka Flachs pobrali się w Krakowie, a później zamieszkali w Brzesku. Urodziło im się kilkoro dzieci, w tym córki Rudel, Riwe Hicel i Ester, które założyły rodziny w Brzesku.
Bluma Ryfka najprawdopodobniej zmarła przed 1877 rokiem, a wdowiec Mendel Abusch zmarł 2 grudnia 1890 roku i jego macewa przetrwała na cmentarzu żydowskim w Brzesku.
Tu pochowany
Mąż zacny i prawy, podążający ścieżką prawych,
Bogobojny i stroniący od zła, nasz nauczyciel, pan
Menachem Mendel syn pana Jeszaji
Abrahama Abusza, odeszła jego dusza 21
Kislew (5)651 [3 grudnia 1890] Niech jego dusza zostanie związana w węźle życia
(Odczytanie hebrajskiej inskrypcji i jej tłumaczenie autorstwa Jolanty Kruszniewskiej)
Starsza córka Państwa Abusch, prawnuczka rabina Epsteina Rudel Abusch (1847-1940) wyszła za mąż za Jozefa Gunziga (1850-1928). Syn i wnuczka tej pary zawarli związki małżeńskie z dziećmi brzeskiego dajana (sędziego rabinicznego) Menasche Kapela. Prawie wszyscy potomkowie tej gałęzi zostali zamordowani w latach wojny. Jednym z niewielu ocalałych jest mieszkający obecnie w Wielkiej Brytanii Pan Martin Kapel; tej rodzinie jest poświęcony osobny artykuł: https://brzesko-briegel.pl/aktualnosci/rodzina-brzeskiego-dajana-menasche-kapela/
Druga córka Mendela Abuscha i Blumy Ryfki Flachs Riwe Hicel Abusch (ur. w 1858 roku w Brzesku prawnuczka rabina Epsteina) wyszła za mąż za Joela Weissbarta; w latach1883-1895 urodziło im się sześcioro dzieci, z których dwoje zmarło w wieku niemowlęcym. Nie wiem, jaki los spotkał ich syna Arona (ur. w 1883) i córkę Blumę (ur. w 1890), ale dwoje pozostałych dzieci wyjechali z Polski. Mendel Weisbart (1894-1942) zamieszkał w Belgii. 12 września 1942 roku deportowano go z obozu przejściowego Caserne Dossin do obozu Auschwitz-Birkenau, gdzie został zgładzony.
Urodzona w Brzesku w 1895 roku córka Mindel Weisbart wyszła za maż za Josefa Weisbarta/Szpitala, który również pochodził z Brzeska. Para wyjechała do Niemiec, osiedlili się w Norymberdze, gdzie urodziło im się czworo dzieci. Mindel i Jozef zostali deportowani w 1939 roku do Polski, gdzie zginęli, ale co najmniej dwójce ich dzieci udało się przeżyć. W 1989 roku ich syn Adolf Weisbart , który po wojnie przyjął imię Alan Westley, i mieszkał w Anglii, złożył świadectwa w Jad Waszem dotyczące śmierci jego rodziców.
Przeżyła wojnę również córka Weisbartów Batja (Betty) urodzona w Norymberdze 20 marca 1920 roku. Deportowana do Polski 28 października 1938 roku, przez jakiś czas przebywała w Zbąszyniu, ale w 1941 roku udało jej się wyjechać do Palestyny.
https://yvng.yadvashem.org/nameDetails.html?language=en&itemId=14744614&ind=1
Jeszcze jedna córka Państwa Abuschów, prawnuczka rabina Epsteina Ester Abusch wyszła za mąż za Israela Hartmana (1847-1906). W latach1878-1894 urodziło im się w Brzesku sześcioro dzieci, z których dwoje zmarło w wieku niemowlęcym. Niestety, nie udało się znaleźć żadnych dokumentów dotyczących losu pozostałej czwórki dzieci.
W Brzesku zamieszkali również potomkowie wnuka rabina Kalonimosa Kalmana Epsteina, Majera Matisjahu Flaksa (1814-1887). Jego urodzony w 1858 roku w Nowym Wiśniczu syn Kalonimos Kalman Flaks (który otrzymał imię po swoim wielkim pradziadku) ożenił się w pochodzącą z Brzeska Esterą Einhorn (1863-1931) i przeprowadził się do rodzinnego miasta swojej żony. Małżonkowie mieszkali tu aż do swojej śmierci, i na brzeskim cmentarzu przetrwały ich macewy z wyjątkowo wzruszającymi inskrypcjami.
Nasz mistrz, wielmożny, pobożny syn świętych
Tu jest pogrzebany
Nasz nauczyciel, pan Kalonimos Kalman
Syn pana Meira Matatiahu, błogosławionej pamięci. Potomek
Świętego męża, autora Meor we-Szemesz, znaku jego żyjącej duszy
Odszedł 25 szwat (5)687 roku [28 stycznia 1927]. Niech jego dusza będzie związana w węźle życia.
Głos płaczących, gorzkie zawodzenie
Ten, leżący tu w ciszy, odszedł w niebiosa
Utrzymywał się z trudu rąk swoich przez wszystkie swe dni
Latorośl z ziarna świętych i sprawiedliwych
W bojaźni Pana strzegł przykazań i praw
Działając w pobożności zyskał sobie (dobre) imię
Policzone już są jego lata do końca, (zmarł) w 70 roku życia
Zyskał sobie mieszkanie godne szacunku, by spokojnie odpocząć
I odpocznie jego duch w pokoju
(Odczytanie hebrajskiej inskrypcji i jej tłumaczenie autorstwa Jolanty Kruszniewskiej)
Tu pochowana
Pani
Ester, córka pana
Jehudy Leibuscha Einhorna
Żona pana Kalonimosa
Kalmana Flaksa, prawnuka
Cadyka, rabina „Maor WaSzemesz”
Błogosławionej pamięci, ważna i skromna kobieta
Bogobojność była jej chwałą. Zmarła 15 siwan
5691 [31 maja 1931]. Niech jej dusza zostanie związana w węzeł życia
(Odczytanie hebrajskiej inskrypcji i jej tłumaczenie autorstwa Idan Livne)
Kalonimos Kalman i Estera Flaks mieli 10 dzieci urodzonych w Brzesku w latach 1883-1900, z których tylko 6 dożyli dorosłości. Udało mi się znaleźć trochę danych dotyczących rodzin 4 z tych dzieci, ale w wielu przypadkach nie wiem, co stało się z ich potomkami. Najprawdopodobniej, większość zginęła w latach Zagłady.
Urodzona w 1883 roku Cerl Flaks wyszła za mąż za pochodzącego z Mielca Abrahama Strumpfa i najprawdopodobniej wyjechała z Brzeska.
Urodzona w 1887 roku Jachet Flaks wyszła za mąż za Szyję Uszera Wienera. Chociaż 9 dzieci tej pary urodzili się w Brzesku, Jachet i Szyja Uszer pobrali się w 1915 roku w Czechach, w mieście Budweis. Jachet zmarła w Brzesku na astmę w 1932 roku, w wieku 45 lat, kiedy jej najmłodsze dziecko, córka Chana, miała zaledwie 4 lata. Została pochowana tuż obok matki.
Tu pochowana
Pani
Yachet
Córka rabina Kalonimosa
Kalmana błogosławionej pamięci, potomka rabina
Cadyka „Maor waSzemesz”
Ważna i skromna kobieta
Uczyła synów na drogach
Tory. Zmarła 15 tamuz 5692 [19 lipca 1932]
Niech jej dusza zostanie związana w węzeł życia
(Odczytanie hebrajskiej inskrypcji i jej tłumaczenie autorstwa Efrat Golditsch)
Na wszystkich nagrobkach potomków Maor waSzemesz jest wspomniany ich sławny przodek.
Urodzona w 1889 roku w Brzesku Hicela Flaks (która otrzymała imię po swojej prababci Hiceli z domu Epstein, córce rabina Epsteina) wyszła za mąż za Dawida Rothkopfa i wyemigrowała do Niemiec. Mieszkała w Berlinie, to tam urodziły się 5 jej dzieci.
https://collections.arolsen-archives.org/en/search
W maju 1939 roku Hicela (Gizela) Rothkopf z domu Flaks została deportowana do Polski; zginęła razem z mężem i córkami Polą (Paulą, ur. 9 maja 1925 roku), Lotte (ur. w 1927 roku) i Rut (ur. 20 stycznia 1931 roku). Zgodnie ze świadectwem ocalałej córki, podczas wojny byli w Brzesku. Najprawdopodobniej, zostali zamordowani w Bełżcu.
Zdjęcia rodziny Rothkopf pochodzą z bazy danych Jad WaSzem
Ale ocalały 2 starsze córki państwa Rothkopf – pra-pra-pra-wnuczki rabina Epsteina: urodzona w 1921 roku Ida i urodzona w 1923 Zilli (Tzipora), obie dwie przetrwały wojnę w Palestynie.
Ida Herta z domu Rothkopf otrzymała obywatelstwo Brytyjskiego Mandatu Palestyny we wrześniu 1945 roku, jej mąż Max Czerniński – w 1946 roku.
Siostra Idy Zilli Rothkopf mieszkała w Palestynie od 1938 roku; otrzymała obywatelstwo w 1942 roku. W dokumentach z 1942 roku przechowywanych w państwowym archiwum Izraela w rubryce zawód zostało wpisane „żołnierz na służbie Jego Królewskiej Mości”.
Mam nadzieję, że potomkowie sióstr Rothkopf nadal mieszkają w Izraelu i przez nie ciągnie się w przyszłość ród rabina Epsteina
Jeszcze jedna córka Kalonimosa Kalmana Flaksa, urodzona w 1894 roku Liebe Flaks, wyszła za mąż za Benjamina Mosesa ze Szczawnicy. Benjamin przeprowadził się do Brzeska, był „kupcem naczyń kuchennych” jak jego zawód określono w aktach urodzenia jego dzieci. W latach 1923-1936 Państwo Moses doczekali się 5 dzieci (mieli jeszcze bliźnięta, którzy jednak zmarli wkrótce po urodzeniu). Najprawdopodobniej, wszyscy zostali zamordowani w latach Zagłady – udało mi się znaleźć tylko jedną wzmiankę o Benjaminie Mosesie z Brzeska, którzy zginął razem z rodziną
Niech będzie błogosławiona pamięć wszystkich zamordowanych. I niech trwa ród wielkiego cadyka, rabina Kalonimosa Kalmana Epsteina, Maor wa-Szemesz.
© Anna Brzyska, 2024