Noach Schiff (1844-1925) urodził się w Tarnowie jako ósme (z dziesięciu) dziecko Josefa i Cipre Schiffów. Jego ojciec był zastępcą rabina i handlarzem towarów żelaznych w Tarnowie. Noach przeprowadził się do Brzeska i ożenił się z Cyrel Lipschitz (1846-1935), córką rabina Tuvii Lipschitza.
Noach – podobnie jak jego ojciec – był handlarzem towarów żelaznych i angażował się w życie religijne brzeskich Żydów. A w latach 80ch XIX wieku należał również do rady miasta. (Żydzi stanowili około połowy rady miejskiej i wszystkie istotne dla mieszkańców miasta decyzje były podejmowane przez przedstawicieli jak polskiej, tak i żydowskiej społeczności.) Żona Noacha Cyrel była znana ze swojej hojności i gotowości pomocy biednym. Niestety nie mamy żadnych zdjęć tej pary, ale ich macewy przetrwały na cmentarzu w Brzesku.
I Noach znalazł łaskę w oczach Pana
Koronę Tory i koronę dobrego imienia
Oto uczciwy człowiek, który osiągnął dojrzałą starość, Chasyd Noach
Syn rabina Chasyda Yossefa Schiffa i zięć sprawiedliwego świętego, naszego nauczyciela, rabina Tuvie
Niech będzie błogosławiona pamięć cadyka
Przewodniczący sądu [rabinackiego] tego miejsca,
Jego dusza odeszła 22 Iyar 5685 [16 maja 1925 r.]
Niech jego dusza będzie związana węzłem życia
Noach niech jego dusza spoczywa w cieniu Shchiny [Bożej obecności]
Otrzyma swój udział od wielkiej dobroci Ukrytego
Z dobrym imieniem jego dusza podniosła się do spokoju
Dzień po dniu studiował Torę i przekazał miłość do niej swoim synom
Z wiara podążał za cadykami i gaonami swojego pokolenia
Nieustannie wspierał swoimi pieniędzmi religijnych myślicieli
Jego chwała i sprawiedliwość będą przy nim.
(Tłumaczenie inskrypcji na angielski autorstwa Naam Hochstein)
Noach i Cyrel Schiff mieli co najmniej piątkę dzieci: Naftalego (1865), Dworę (1873), Menachema (1875), Chaima (1876) i Isuchera Beera (1882). O dwóch pierwszych dzieciach nic nie wiem, ale jest sporo informacji o dalszych losach Menachema, Chaima, Isuchera Beera i ich rodzin.
Menachem Schiff wyjechał z Brzeska i osiedlił się w Skale (obwód tarnopolski, obecna Ukraina), gdzie w 1910 r. poślubił Pesie Dwojrę Drimer, córkę rabina. Zaangażował się w tę samą działalność co i Schiffowie z Brzeska: „Menachem Schiff miał duży sklep: zamawiał żelazo i cynę i sprzedawał je hurtowo i detalicznie w całym regionie. Był zięciem błogosławionej pamięci rabina Avrahama Drimmera. ” (Cyt. po Księdze Yitzkor Skały.) Pesia Schiff została zamordowana we wrześniu 1942 roku; nie mam informacji o losie Menachema.
Chaim Schiff ożenił się z pochodzącą z Chrzanowa
Ester Klagsbald.
Urodziło
im się 11 dzieci:
– Solomon (ur. ok.1896) – zamordowany podczas
wojny razem z żoną Hindą z domu Wietschner i 9 dziećmi.
– Moses (ur. w 1898) – zamordowany podczas wojny razem z żoną Rywą z domu Templer i córką Beilą Batią (1923) – przeżył tylko syn Tobias (1925), który ożenił się po wojnie i miał 5 dzieci
– Arie Leib (ur. w 1900) – opuścił Brzesko, aby zamieszkać z krewnymi w Chrzanowie, gdzie poznał Dwojrę Cizner. Pobrali się i wyemigrowali do Palestyny w 1924 r. Przez pewien czas mieszkali w Magdiel, następnie przenieśli się do Ramat Gan, gdzie mieszkali do końca życia. Arie zmarł 6 lutego 1973 roku w wieku 73 lat, Dwojra odeszła 21 maja 1984 roku w wieku 83 lat. Mieli dwoje dzieci i wielu wnuków.
– Mindla (Mina, ur. w 1902) – wyszła za mąż za Aharona Rosslera z Łancuta i przeniosła się do Antwerpii w Belgii. Mieli dwoje dzieci, które mieszkają dzisiaj w Izraelu. Aharon został zamordowany w Auschwitz. Mina i dzieci ukryły się podczas wojny w wiosce Arbre w górach Ardenach. Mina po wojnie mieszkała w Belgii, jej córka Betty w Holandii, a później wraz z synem wyemigrowała do Izraela. Mina pod koniec życia również przeprowadziła się do Izraela, jest pochowana w Hajfie. Jej córka Betty nadal mieszka w Hajfie i ma troje wnucząt.
– Chana (1903-1904)
– Naftali (ur. w 1905) – zamordowany podczas wojny razem z żoną Cylą z domu Mannheimer i dziećmi
– Leser (ur. w1907) – zamordowany podczas wojny razem z żoną Susslą Lają z domu Rossbach i córka Esterą (ur. w 1939)
– Jeruchim (1908-1909)
– Menachem Mendel (ur. w 1910) – zamordowany podczas wojny razem z żoną
– Jakob (1912-1913)
– Tauba (Toni, ur. w 1913) – opuściła Brzesko w 1935 roku. Wyemigrowała do Antwerpii, gdzie poznała Mojżesza Mendla Fuhrera /Reinholda, pochodzącego z Cieńkowic. Para pobrała się w 1938 roku. Mojżesz pracował w branży diamentowej. Ich córka Estelle urodziła się w październiku 1939 roku. Mieszkali w Antwerpii do 1942 roku, a następnie ukryli się w wiosce Roullion w Ardenach. Wszyscy przeżyli wojnę i urodziły się im dwie kolejne córki. Estelle wyemigrowała do Izraela w 1957 roku, później dołączyły się do niej obie siostry. Mojżesz zmarł w 1968 roku, Toni mieszkała w Antwerpii do 1979 roku, a następnie przeprowadziła się do Izraela, zamieszkała w Jerozolimie. Była bardzo aktywną i pogodna osobą. Do końca swoich dni była bardzo dumna z tego, że jest prawnuczką rabina Tuvii Lipschitza z Brzeska. Toni zmarła w kwietniu 2011 roku w wieku prawie 98 lat. Miała wiele prawnuków, a nawet pra-prawnuka
Tylko trójce dzieci z tej rodziny, Arie Leibu, Mindle i Taubie udało się przeżyć Holokaust. Ich matka, Ester Schiff zmarła przed wojną, w 1937 roku, a ojciec, Chaim Schiff został zamordowany w Brzesku 12 września 1942 roku.
Isucher Beer Schiff ożenił się z Hindą Reich. Zamieszkali w Brzesku, urodziła im się szóstka dzieci:
– Scheindla Feige (1908)
– Naftali Hirsch (1909)
– Freida (1911)
– Syma Ruchla (1913)
– Saul (1918)
– Tobias (1919)
Zgodnie z rodzinną tradycją Isucher Beer był kupcem wyrobów żelaznych, a także aktywnie uczestniczył w życiu miasta: w latach 1920–1934 był członkiem rady miejskiej. Isucher Beer Schiff, jego dzieci Syma Ruchla i Tobias zostali zamordowani w latach Zagłady.
Potomkowie tych Schiffów, którym udało się przeżyć Holokaust, mieszkają w Izraelu i Europie. Dzieci Naftalego Hirscha Schiffa, Abraham Schiff i Lea Brown z domu Schiff, byli w Brzesku na Marszu Pamięci w 2016 roku. A wnuczka Tauby Schiff, Noa Shashar, i wnuk Mindli Schiff, Willy Siegel, byli w Brzesku w styczniu 2019 roku. Udało nam się odnaleźć dom na ul. Głowackiego, w którym urodziły się Mindla i Tauba Schiff, a na cmentarzu żydowskim – groby prababci Ester Schiff i pra-pradziadka Noacha Schiffa. Jest to niezwykłe i wzruszające doświadczenie – towarzyszyć rodzinom, które odzyskują część swojej historii i tożsamości. (I jestem bardzo wdzięczna Noa Shashar za udostępnienie zdjęć i informacji o powojennych losach Schiffów)
© Anna Brzyska, 2020