26.04.2020 | Redaktor

Yossele Rosenblatt i Taube Kaufman: historia miłości

Juda Kaufman (1839-1923) był jednym z najbardziej szanowanych brzeskich Żydów. Był szojchetem (rytualnym rzeźnikiem) i mochelem – to on przez ładnych parędziesiąt lat dokonywał obrzezania wszystkich urodzonych w Brzesku żydowskich chłopców. Żoną Judy Kaufmana była Rifka Feigenbaum (1850-1918), urodziło im się dziesięcioro dzieci. Czwartą córką (i szóstym dzieckiem) była Taube, i to własnie o niej i jej mężu Yossele Rosenblacie będzie dzisiejszy post.
Yossele Rosenblatt (1882-1933) był jednym z najbardziej znanych kantorów. Już jako dziecko zasłynął z powodu swojego niezwykłego głosu. Mieszkał z rodziną w Krakowie; w wieku 18 lat został kantorem na Węgrzech, później w Hamburgu, a w 1911 roku przeprowadził się razem z rodziną do USA, gdzie czekała na niego światowa sława.
A oto historia jego miłości do młodziutkiej brzeskiej Żydówki, Taubele Kaufman, spisana przez jego syna. Poniższy tekst i zdjęcia Yossele i Taube pochodzą z książki „Yossele Rosenblatt. Historia jego życia opowiedziana przez syna Samuela Rosenblatta” wydanej przez Farrar, Straus and Young w Nowym Yorku w 1954 roku. Dziękuję za udostępnienie angielskiego oryginału Louise Hejdenberg, potomkini rodziny Feigenbaum.

„Niedaleko Krakowa leżało małe miasteczko, nazywane po polsku Brzesko, a przez Żydów Brigel. Zwykłe mapy nie wskazywały na jego istnienie. Jego rozmiar był, według słów mojego ojca, nie większy niż ziewnięcie pchły. Niemniej jednak nie zamieniłby Brzeska, którego jedyną sławą było warzone tam piwo, na Paryż, Wiedeń, Londyn, a nawet Nowy Jork. A powodem było to, że Brzesko było miejscem narodzin jego jedynej miłości, jedynej ukochanej, z którą spędził trzydzieści trzy błogie lata od dnia zawarcia małżeństwa aż do chwili śmierci.
Odwiedził Brzesko po raz pierwszy, gdy miał około 12 lat na prośbę jednego z dwóch utalentowanych muzycznie braci mojej matki. Starszy z nich słyszał mojego ojca w Krakowie i był pod takim wrażeniem, że nakłonił mojego dziadka do spędzenia Szabatu w Brzesku, aby zapewnić dwustu żydowskim rodzinom prawdziwą radość z Szabatu. Tamtego poranku przyszła do domu modlitwy między innymi dwunastoletnia Taubele Kaufman. Wraz ze swoimi koleżankami stała pochylona nad balustradą galerii dla kobiet, pożerając oczyma małą postać chłopca stojącego na specjalnie zbudowanym podwyższeniu, owiniętego wielkim szalem modlitewnym, podczas gdy jej uszy były oczarowane niebiańską muzyką wydobywającą się z jego ust.
„Gdy wychodziłem z synagogi”, opowiadał mój ojciec, „ludzie, jak to zwykle, szli za mną, i ona, która później została moją żoną, wśród nich…
„Mnie i mojego ojca zaproszono na Kidusz do domu Taubele. (Kidusz – hebr. uświęcenie – jest ceremonią oddzielającą czas powszedni od czasu sakralnego; odbywa się w piątek wieczorem i ponownie w dzień szabatu, po modlitwie porannej – A.B.) Wciąż pamiętam, jak by to było dzisiaj, jak siedziałem przy stole i cały czas czułem na sobie spojrzenie błyszczących brązowych oczu dziewczynki z ładnymi czarnymi warkoczami i piękną zaróżowioną twarzą. Spojrzała na mnie, lecz byłem zbyt zawstydzony, by podnieść oczy. Ale nasze oczy się spotkały, a kiedy to się stało, poczułem, jak krew napływa mi do twarzy. Ona także zaczerwieniła się i szybko spuściła wzrok. Stało się to kilka razy. Śpiewałem, ale moje myśli były gdzie indziej …
„Po tym Taubele wyszła z pokoju i już jej nie widziałem, dopóki nie spotkaliśmy się ponownie pięć lat później. W międzyczasie zacząłem odczuwać pewien niepokój. Wydawało mi się, że wraz z jej odejściem świat stał się pusty, jakbym zostałem zupełnie sam. Nie mogłem zapomnieć tej małej dziewczynki. Gdziekolwiek poszedłem, widziałem Taubele stojącą przede mną.”

Yossele Rosenblatt w wieku 14 lat. Zdjęcie z księgi „Yossele Rosenblatt. The story of his life as told by his son Samuel Rosenblatt”, Farrar, Straus and Young, NY, 1954.

Już po ślubie ojciec dowiedział się o tym, co wydarzyło się tamtego ranku w bożnicy, z ust samej matki. Powiedziała mu, że kiedy biegła za nim, gdy wychodził z domu modlitwy, droczyły się z nią jej koleżanki, mówiąc: „Taubele zakochała się w małym kantorze (mit dem kleinen chazendel)… Taubele chce Yossele na oblubieńca… ”. A matka tupnęła nogą i powiedziała: „To nieprawda… Nigdy nie wyjdę za kogoś, kto jest takim karłem, że musi stać na podwyższeniu, żeby sięgnąć do pulpitu kantora ” (strony 40-42)
Minęło kilka lat, ale mój ojciec wciąż nosił ze sobą obraz ciemnookiej, z długimi czarnymi warkoczami Taubele Kaufman, którą w wieku 12 lat poznał w Brzesku. To do niej należało jego serce. Kiedy zatem pięć lat później znów okazał się w Brzesku i, jak można się było spodziewać, skontaktował się z jednym z braci Taubele, wyznał mu swoje uczucia względem jego siostry, a brat Taubele zrobił resztę. Powiedział ojcu w tajemnicy, że również bardzo się podoba Taubele.
To sprawiło ojcu wielka radość. Czuł się, jakby był w niebie. Moja matka, która do dziś jest uważana za bardzo atrakcyjną, miała wtedy siedemnaście lat i była wyjątkowo piękną młodą kobietą jak pokazuje zdjęcie z tamtego okresu.

Taube Kaufman w wieku 17 lat. Zdjęcie z księgi „Yossele Rosenblatt. The story of his life as told by his son Samuel Rosenblatt”, Farrar, Straus and Young, NY, 1954.

Mój dziadek ze strony matki, Juda (Idel) Kaufman, potomek rabina Aleksandra Sendera z Żółkwi, był szojchetem, uznanym, lubianym i szanowanym członkiem społeczności Brzeska, któremu ufali jak Żydzi, tak i Polacy. Ilekroć trzeba było zbierać datki na jakiś cel dobroczynny, czy chodziło o to, by wydać za mąż biedną dziewczynę bez posagu, czy pomóc rodzinie, której dom spłonął, to zadanie zawsze powierzano Reb Idelowi Kaufmanowi. Kiedy ktoś miał wolną gotówkę – a w małych miasteczkach takich jak Brzesko nie istniały kasy oszczędnościowe – powierzał ją Reb Idelowi. Był łagodnym, zrównoważonym człowiekiem, który rzadko podnosił głos, z wyjątkiem uniesienia modlitewnego. Skrupulatnie przestrzegając religii, był tolerancyjny wobec innych.
Wkrótce zaręczyny „utalentowanego i bogobojnego młodego Chazana Josefa, syna Raphaela Rosenblatta z Neumarkt oraz pięknej i znakomitej dziewicy Taube, córki shojcheta Judy Idela Kaufmana z Brigla ” świętowano na przyjęciu, w którym wzięli udział prawie wszyscy mieszkańcy.
Data zawarcia ślubu została ustalona na rok później, kiedy mój ojciec miał skończyć osiemnaście lat, co zgodnie z tradycją było odpowiednim wiekiem na wejście pod baldachim weselny… Ślub odbył się w Brzesku pod gołym niebem na dziedzińcu synagogi w środę wieczorem, 21 Ab roku 5660 (15 sierpnia 1900 roku).
Był to uroczysty ślub, przepełniony radością i uniesieniem tradycji chasydzkiej. Mój ojciec, dziadek Rosenblatt, wujek Levi i bracia mojej matki śpiewali, podczas gdy obecni rabini pogrążali się w naukę Tory. Ucztę przerywał taniec, ale nie ten znany w świecie Zachodu. Mężczyźni i kobiety nie mogli się dotykać, a kiedy jednak tańczyli razem, mężczyzna trzymał jeden koniec chusteczki, a kobieta drugi.
Wśród gości weselnych panował nastrój ogólnej radości i wszyscy byli zgodni co do wyjątkowego dopasowania pary młodej… Tradycyjne świętowanie  trwało przez siedem dni po ślubie, i dziewiątego Elula roku 5660 (3 września 1900 roku) rabin Tobias Lipschitz, prezes rabinackiego sądu w Brzesku i okolicach, powiadomił społeczność Munkasa (która od dawna ubiegała się o Yossele Rosenblatta jako swojego przyszłego kantora – A.B.), że „błogosławiony, sławny śpiewak ziemi Izraela reb Jozef Rosenblatt, którego szlachetne cechy miałem możliwość obserwować podczas kilku tygodni jego pobytu w Brzesku, wziął za żonę córkę miejscowego szojcheta Reb Idela Kaufmana. Dlatego może teraz reprezentować w modlitwie każdą społeczność, która uzna za stosowne, aby wyznaczyć go na takie stanowisko.” (strony 58–61).

Yossele Rosenblatt, kantor w Hamburgu, w wieku 25 lat. Zdjęcie z księgi „Yossele Rosenblatt. The story of his life as told by his son Samuel Rosenblatt”, Farrar, Straus and Young, NY, 1954.

Postscriptum
Yossele i Taube Rosenblatt mieli 8 dzieci. Ponieważ cała rodzina przeprowadziła się do USA w 1911 roku, uniknęli Holokaustu. Yossele tragicznie zmarł na atak serca w 1933 roku. Był w tym czasie w Jerozolimie, został pochowany na cmentarzu na Gorze Oliwnej. Taube pozostała z dziećmi w USA, zmarła po 33 latach. Ich potomkowie nadal mieszkają w USA.

Kantor Yossele Rosenblatt. Zdjęcie ze strony www.mostlymusic.com
Grób Yossele Rosenblatta na cmentarzu na Górze Oliwnej w Jerozolimie. Zdjęcie ze strony www.findagrave.com
Grób Taube Rosenblatt z domu Kaufman na cmentarzu Mount Hebron, NY, USA. Zdjęcie ze strony www.findagrave.com