Autor Allan Westreich
Fragment z książki The Westreich Family Tree: Putting the Puzzle Pieces Together Using Traditional and Genetic Genealogy. Edited by Allan H. Westreich, Ph.D. Published by JewishGen Press, 2023; tłumaczenie na język polski Anny Brzyskiej
Od dawna interesuję się historią mojej rodziny. Moje pierwsze pytania na ten temat miały miejsce jeszcze w szkole średniej, kiedy moi trzej żyjący dziadkowie byli u nas na obiedzie. Moim jedynym zmarłym dziadkiem był mój dziadek ze strony ojca, Abraham „Abe” Westreich, który zmarł przed moimi narodzinami i po którym nadano mi imię. Tego wieczoru moja babcia powiedziała mi, że ojciec Abe (mojego pradziadka) nazywał się Mendel i pochodził z Austrii i że Mendel miał brata o imieniu Angel, który wyemigrowało do Anglii i tam mieszkają jego potomkowie. Po raz pierwszy usłyszałem o krewnych mieszkających w innym kraju. Pamiętam, że pomyliłem się co do imienia Angel, myślałem, że to siostra, a tak naprawdę to był brat (pełne imię Anschel). Był to także pierwszy raz, kiedy narysowałem drzewo genealogiczne, z zapałem próbując uchwycić wszystkie nowe i interesujące informacje, które zapoczątkowały moją trwającą całe życie (z przerwami) genealogiczną podróż. Żałuję, że nie zdążyłem zadać wtedy więcej pytań moim dziadkom!
Urodzony ok. 1810 roku Gershon Westreich, jest najwcześniejszym znanym patriarchą tej gałęzi. Gershon poślubił Chaję Rojzę „Blumę” Klaubauf, córkę Dawida i Rifki Klaubaufów. Bluma urodziła się ok. 1812 r., zmarła w Brzesku w 1907 r. w wieku 95 lat. Pochowana została na nowym cmentarzu żydowskim w Brzesku. Jej nagrobek przetrwał i został odrestaurowany w 2020 roku.
Tu spoczywa
Kobieta sędziwa, skromna, uczciwa
I bogobojna. Zawsze pełna życzliwości
W dobroci swojego serca.
Była pobożna i szybka w przestrzeganiu
Przykazań. Pani Chaya Rojza córka naszego zmarłego nauczyciela
Dawida błogosławionej pamięci. Zmarła wieczorem 28 (?)
Szwat [5]667 [12 lutego 1907]. Niech jej dusza zostanie związana w węzeł życia.
Gershon i Bluma mieli czworo znanych dzieci – synów Josepha, Mendla, Israela Hillela i Anschela.
I. Niewiele wiadomo o Josephie Westreichu, najstarszym synu Gershona i Blumy. Z przechowywanego w rodzinie listu wynika, że aby uniknąć powołania do wojska, Joseph zmienił nazwisko na Koenigsberg i dożył 112 lat.
II. Mój pradziadek Mendel Westreich (ok. 1840 – 1925) był kolejnym synem Gershona i Blumy. Podobno, prowadził szynk w Polsce i posiadał małe gospodarstwo rolne. Ożenił się z urodzoną w Bochni Keile „Katie” Krautwirt i miał 6 znanych dzieci – Gustava (ok. 1868 – 1928), Rebekę „Beckie” (1876 – 1939), Chanę/Annę „Annie” (1878 – 1968), Abrahama „Abe” (1882 – 1955), Marjem (1888 – 1889) i Schewe (1888 -?). Dwoje ostatnich dzieci, Marjem i Schewe, prawdopodobnie zmarło w dzieciństwie.
Z aktów urodzenia i śmierci dzieci Mendla i Katie wynika, że rodzina często się przeprowadzała, co najwyraźniej było powszechne w przypadku rodzin o skromnych dochodach. Mieszkali w Brzesku, Nowym Wiśniczu i i w pobliskiej wsi Brzeźnica. Abe urodził się w Brzesku w 1882 r. w domu nr 313. Poniższe zdjęcie przedstawia tę lokalizację w dniu dzisiejszym, chociaż najprawdopodobniej oryginalny (drewniany?) dom spłonął w wielkim pożarze w 1904 roku i na jego miejscu powstała obecna kamienica.
Z aktów urodzenia i śmierci ich dzieci wynika, że Mendel i Katie nigdy nie zawarli ślub cywilny, chociaż bez wątpienia mieli ślub religijny zgodny z prawem żydowskim. Było to dość powszechne wśród galicyjskich Żydów, którzy w zasadzie nie byli chętni do asymilacji z kulturą austriacką/polską.
Najstarszy syn Mendla, Gustav (ok. 1868 – 1928, patrz zdjęcie poniżej), wydaje się być pionierem rodziny. Jako dziecko Gustaw przez 3 lata uczęszczał do szkoły publicznej, a także do chederu, elementarnej szkoły żydowskiej, gdzie uczył się podstaw judaizmu i języka hebrajskiego. Nauczył się także czytać, pisać i mówić po niemiecku, polsku i w jidysz. Jak głosi przekaz rodzinny, jako dorosły był wiernym czytelnikiem niemieckich, żydowskich i angielskich gazet. Podobno jeden z nauczycieli w szkole publicznej zaproponował dzieciom naukę gry na skrzypcach, jeśli przyniosą je do szkoły. Gustav powiedział o tym swojemu ojcu Mendelowi, który zrobił mu skrzypce. Dlatego już w dość młodym wieku otrzymał wykształcenie muzyczne.
Legenda rodzinna mówi również, że Gustav uciekł z armii austriackiej, zakopał swój mundur i opuścił Austrię w 1887 roku, aby zamieszkać w Anglii z bratem Mendla Anschelem i jego rodziną. (Chociaż inna wersja tej historii jest taka, że po prostu opuścił Austrię i udał się do Anglii, gdy otrzymał rozkaz wstąpienia do armii austriackiej.) Po roku pobytu w Anglii w niezbyt zamożnym domu wuja, Gustav, który nie był w stanie utrzymać się z pracy w branży szkła i okien, zdecydował się wyjechać do Stanów Zjednoczonych w 1888 roku. Osiedlił się najpierw w dolnej wschodniej części Manhattanu. Zaczął pracować jako malarz pokojowy, a w 1895 roku zdecydował się rozpocząć biznes z przyjacielem Isidorem Greschlerem. Obydwoje zainwestowali swoje życiowe oszczędności w wysokości 300 dolarów w sklep z farbami przy 1674 Broadway na Brooklynie. W miarę rozwoju firmy, Gustaw zaczął sprzedawać również narzędzia, a później później zbudował w pobliżu, przy 1664 Broadway na Brooklynie, dwie 4-piętrowe kamienicy, każda ze sklepem, poddaszem i 7-pokojowym mieszkaniem. Do jednego z tych budynków przeniósł swoją firmę i rezydencję rodzinną.
W 1889 roku Gustav poślubił Augustę „Gussie” Spinard. Mieli 6 dzieci: Berthę (1890 – 1985), Ann (1892 – ok. 1989), Pearl (ok. 1894 – 1920, zmarła w wyniku pandemii grypy), Miriam (1896 – 1981), Jonasa (1898 – 1974) i Abe/Alberta/Ala (1901 – 1982).
Najstarsza córka Bertha opowiedziała najwięcej o historii rodziny Gustava. Opisując dom, w którym dorastała, Bertha mówiła o ojcu, który odnosił duże sukcesy w biznesie, oraz o matce, która bez pomocy krewnych i służby z powodzeniem prowadziła dom i wychowała 6 dzieci. Jej rodzice żyli bardzo ostrożnie i można ich określić jako klasę średnią. Religia nie odgrywała istotnej roli w życiu rodzinnym. Chociaż Gustav i prawdopodobnie Gussie mieli żydowskie wychowanie, ich dzieci już nie. Gustav był wolnomyślicielem i socjalistą. Żaden z ich synów nie miał Bar Micwy, co było wówczas czymś bardzo niezwykłym. Obaj synowie poszli w ślady ojca i otworzyli własne firmy detaliczną – Jonas sklep odzieżowy w Keyport w stanie New Jersey, a Al.], sklep z farbami i artykułami metalowymi w Brooklynie w stanie Nowy Jork (patrz wycinki z gazet poniżej).
Po emigracji Gustava (1888), do Stanów Zjednoczonych przybyła jego siostra Beckie (1890), a następnie siostra Annie (1895). Mendel, Katie i ich najmłodszy syn Abe poszli w ich ślady (1896), gdy Abe zbliżał się do wieku poborowego. Według rodzinnych opowiadań, udało im się przemknąć w środku nocy przez austriacką granicę, aby wsiąść na łódź płynącą na Ellis Island w stanie Nowy Jork. Z akt imigracyjnych wynika, że wypłynęli z Hamburga w Niemczech, około 600 mil od Brzeska, na statku o nazwie Persia i przybyli na Ellis Island 29 maja 1896 roku.
Beckie wyszła za mąż za Zeliga/Sigmunda Plapingera i urodziła troje dzieci – Matyldę „Tillie” (1898–2000), Annę (1899–1976) i Johna „Edwarda” (1907–1978). Tillie, która dożyła sędziwego wieku 102 lat, opowiedziała kilka z powyższych historii rodzinnych. Edward był właścicielem sklepu z narzędziami.
Annie wyszła za mąż za Henry’ego Halbkrama i miała dwójkę dzieci – Florę (1907 – 1990) i Abrahama/Alberta/Ala (1908 – 1981). To Flora przekazała powyższe zdjęcia Blumy i rodziny Mendla. Al był właścicielem sklepu z narzędziami przy 42. ulicy na Manhattanie.
Mendel, Katie i Abe początkowo osiedlili się w dolnej wschodniej części Manhattanu w małym dwu- lub trzypokojowym mieszkaniu przy 107 Pitt Street, a później przenieśli się do 2998 Fulton Street na Brooklynie. Mendel nie pracował po przybyciu do Stanów Zjednoczonych, wspierany finansowo przez swoich synów Gustava i Abe. Mendla opisywano jako „inteligentnego” i „sprytnego”. Często palił fajkę.
Abe, mój dziadek, początkowo rozpoczął działalność z partnerem, panem Moscowitzem. Następnie, w 1906 roku, założył własny sklep z narzędziami, A. Westreich Co., pod adresem 3134 Fulton Street na Brooklynie (patrz zdjęcie poniżej). Ta firma najwyraźniej odniosła duży sukces, ponieważ rozszerzyła się do 3 sąsiadujących budynków. Abe został opisany jako „ambitny”.
Abe w 1914 roku poślubił Rose Yahre i miał dwóch synów – Geralda i Harolda. Rodzina przeniosła się na 208 Norwood Avenue, tuż za rogiem sklepu. Kiedy synowie podrośli, cała czteroosobowa rodzina pracowała w sklepie z narzędziami… prawdziwym „rodzinnym biznesie”. Cała rodzina i firma przeniosły się na Jamajkę w Queens w stanie Nowy Jork w latach pięćdziesiątych XX wieku,i wszyscy ponownie mieszkali i pracowali w obrębie kilku przecznic od siebie. Sklep istniał do lat 70-tych.
Podobnie jak w przypadku rodziny jego brata Mendla, akty urodzenia dzieci Israela Hillela wskazują na to, że rodzina dosyć często się przeprowadzała. Kolejnym podobieństwem jest to, że Izrael Hillel również nie miał cywilnego ślubu przed urodzeniem dzieci, chociaż niewątpliwie miał ślub religijny. Jednak Izrael Hillel i Ruchel ostatecznie zawarli małżeństwo zgodnie z obowiązującym prawem austriackim. Nastąpiło to w 1900 roku w pobliskim mieście Klasno. Być może stało się tak dlatego, że Izrael Hillel podupadał na zdrowiu i chciał legitymizować swoje dzieci w oczach austriackiego rządu, zanim odejdzie.
Żona Israela Hillela Ruchel (z domu Jakob, patrz zdjęcie poniżej) dożyła ponad 100 lat, kiedy hitlerowcy zabrali ją z domu córki Reginy w Jaworznie. Córka Reginy, Natalie, zapamiętała swoją babcię Ruchel, która zawsze była ubrana na czarno i nigdy nie nosiła okularów, a mimo to w podeszłym wieku potrafiła szyć nawet z czarnych tkanin. Była religijna i w każdy piątkowy wieczór gotowała posiłki, dostarczała je biednym i spędzała z nimi trochę czasu.
Dzieci, które przeżyły, to Henry, Leo i Izzie. Henryk (patrz zdjęcie poniżej) poślubił Dorę Gawrilowicz w 1905 roku w Tarnowie i w 1908 roku przeniósł się do Frankfurtu w Niemczech, gdzie otworzył firmę rowerową. Mieli troje dzieci – Josepha, Rosalie i Reginę. Henry i Dora przenieśli się do Londynu w Anglii z pomocą rodziny Angela w 1939 r., a następnie do Stanów Zjednoczonych w 1943 r. Henry dożył sędziwego wieku 101 lat. Ich syn Joseph pracował dla Warner Brothers w Paryżu we Francji i później przeniósł się do Kalifornii. Ich córce Reginie ledwo udało się uciec z Niemiec do USA.w 1939 roku z pomocą Jacka Warnera, pracodawcy jej brata Josepha,
Córka Henryka i Dory, Rosalie, wyemigrowała do Paryża w 1937 roku, gdzie zamieszkała z bratem Josephem i jego żoną i zaczęła pracować jako niania. Kilka miesięcy później przyjęła pracę jako sekretarka i tłumaczka w Komitecie Joint (JDC) i pracowała tam aż do inwazji niemieckiej. Uciekła do Bordeaux we Francji i przedostała się do Anglii. W 1939 roku wyemigrowała do USA i kontynuowała pracę w JDC, którego głównym zadaniem było okazanie pomocy Żydom w emigracji. Po wojnie w 1945 roku została wysłana do Europy, gdzie pracowała w głównym biurze JDC w Monachium w Niemczech, pomagając osobom w przejściowych obozach do 1949 roku. W 1954 roku została wysłana przez JDC do Teheranu, aby pomagać żydowskiej społeczności w Iranie. Później wróciła na Manhattan.
Leo przybył do Stanów Zjednoczonych w 1914 roku. Pracował w branży sprzedaży narzędzi na Bronksie. Ożenił się z Rifką/Ruth Gutfreund z Brzeska, z którą miał dwójkę dzieci – Irę i Sylwię. Ira i jego żona Elaine byli pierwszymi genealogami w rodzinie Westreich, poświęcając wiele czasu i wysiłku temu przedsięwzięciu i hojnie dzieląc się swoimi informacjami. Ich poszukiwania zapoczątkował list z 1975 roku od wujka Iry, Henry’ego.
Izzie przybył do Stanów Zjednoczonych w 1914 roku. Początkowo był właścicielem włosko-amerykańskiego sklepu spożywczego, a później sklepu z narzędziami. Ożenił się z Esther Nussbaum i miał jedną córkę, Selmę.
IV. Ostatnim synem Gershona i Blumy był Anschel „Angel” Westreich (ok. 1857 – 1936, patrz zdjęcie poniżej). Był pierwszym Westreichem z tego rodu, który opuścił Austrię, i wyemigrował do Londynu w Anglii. Jego imie figuruje w spisie ludności Anglii z 1881 r. Anshel zmienił swoje nazwisko na „Westrich”, żeby uniknąć pytań o niemieckie pohodzenie. Pracował jako „mistrz krawiecki”. Ożenił się z Betsy Perrich w synagodze Princes Street w Londynie w 1882 roku; mieszkał w zubożałych i przeludnionych dzielnicach Whitechapel i Stepney Green na East Endzie w Londynie.
Angel i Betsy mieli 9 znanych dzieci: George’a (1883 – 1965), Josepha (1885 – 1958), Kate (1887 – 1960), Davisa/Davida (1889 – 1921), Paulinę (1892 – 1892), Annie (1893 – ), Fanny/Faye (1895–1984), Solomona (1897–1901) i Leah/Lily (1902–1933).
Syn George poślubił Charlotte „Lottie” Ostrowiecki/Hyman i miał z nią jedną córkę, Evelyn „Betty”. Był właścicielem kina i pomógł ocalić swojego kuzyna Henry’ego Westreicha i jego żonę Dorę, pomagając im w emigracji z Niemiec do Londynu w 1939 roku.
Syn Joseph poślubił Kate „Kitty” Lefcovitch i miał czworo dzieci – Cyryla, Lillianę „Lilykins” (patrz ślubne zdjęcie poniżej), Rosalind i Doreen. Kitty, Lillian i Rosalind wyemigrowały do Kanady, a następnie do Stanów Zjednoczonych (Kalifornii) w latach pięćdziesiątych.
Józef zmarł w 1958 roku jako bardzo biedny człowiek, o czym świadczy jego niezwykle skromny nagrobek.
Córka Kate wyszła za mąż za Sida Solomona/Somerstona i miała jednego syna, Erica.
Syn David wyemigrował do USA, poślubił Deborę „Dolly” Epstein i miał jedną córkę, Leonę. Zmarł w wieku 31 lat na nowotwór, kiedy jego córka miała zaledwie 3,5 roku.
Córka Annie wyszła za mąż za Sidneya Myersa i miała 3 synów – Davida, Geoffreya i Michaela.
Córka Faye poślubiła Charlesa „Chasa” Barnetta i miała jedną córkę, Gildę (1930–2019).
Córka Lily wyszła za mąż za Davida Davisa i miała jedną córkę, Patricię „Pat”. Lily zmarła w wieku 31 lat; jej siostra Faye pomogła w wychowaniu Pat.
Tyle dziś wiadomo o tej gałęzi drzewa genealogicznego Westreichów… ale kto wie, jakie nowe odkrycia pojawią się w przyszłości.
W celu uzyskania dalszych informacji na temat rodziny Westreichów prosimy kontaktować się z autorem artykułu Allanem Westreichem, allanwestreichphd@gmail.com
© Allan Westreich, 2023
Oto co udało się ustalić w sprawie wojennych losów dzieci Israela Hillela i Ruchel Westreichów:
Rifka/Regina Westreich poślubiła Kalmana Bendetza. Małżonkowie mieszkali w Jaworznie; oboje zostali zamordowani, ale ich córce Natalie udało się przeżyć. Wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych i w 1998 r. złożyła w Yad Vashem świadectwa dotyczące jej rodziców.
Mendel Westreich ożenił się z Ester Grin z Grybowa; został zamordowany razem z żoną.
Josef Salamon Westreich poślubił Sarę Jakob, córkę tarnowskich kupców Izaaka Jakoba i Ester z domu Kehl. Para pobrała się w Tarnowie, ale później przeniosła się do Niemiec. 28 października 1938 zostali deportowani do Polski; spędzili trochę czasu w Zbąszynie, a następnie w Krakowie; Josef Salamon został zamordowany wraz z żoną i dwiema córkami, Fridą i Rozą.
Laje Freide Westreich wyszła za mąż za Mosesa Mayera z Alwerni w Brzesku w 1922 roku. Para mieszkała najpierw w Brzesku, to tam w 1922 roku urodziła się ich córka Hela Róża. Później rodzina przeniosła się do Krakowa; gdzie w 1926 r. urodziła się ich druga córka Erna. 8 marca 1941 r. rodzina została wywieziona do Tarnowa; wszyscy zostali zamordowani.
Zdjęcia z kolekcji ankiet Żydów skierowanych do wysiedlenia z Krakowa w 1940 roku. Źródło: Krakow, https://cbj.jhi.pl
Niech będzie błogosławiona pamięć wszystkich zamordowanych.
Anna Brzyska, 2023