Nie tak dawno duże niemieckie archiwum (Arolsen Archives) udostępniło część swoich zbiorów w wersji cyfrowej. Dzisiaj podzielę się informacją, która umożliwiła odtworzenie historii rodziny Templerów, która mieszkała w Brzesku co najmniej od końca XVIII wieku i, jak się okazało, była spowinowacona z rodziną Kohane-Manheimerów, której jest poświęcony osobny artykuł na tej stronie.
Może zacznę od najstarszych informacji, które udało się znaleźć w brzeskich księgach metrykalnych.
Abraham Jakob Kopel Goldstein (1813-1892) i Chane Dwojra Wasserstrom (1823-1895), córka Abrahama i Gittli Wasserstromów z Jasienia po ślubie zamieszkali w Brzesku. Pan Goldstein był kupcem i co najmniej pod koniec życia – właścicielem domu w Brzesku, najprawdopodobniej na obecnej ulicy Jana Sobieskiego. Małżonkowie przeżyli 79 i 66 lat, ich macewy przetrwały na nowym cmentarzu żydowskim w Brzesku. (I tu znów ukłony dla Panów z Fundacji Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich za opis wszystkich ocalałych w Brzesku macew.)
Córka Państwa Goldstein, Scheindel Jochweta, wyszła za mąż za Feiwuscha Landau (1830-1890), syna Mojżesza Dawida i Cyrli Perly; w 1870 roku małżonkom urodziła się córka Cyrla Perla, która otrzymała imię po babci ze strony ojca.
W tym samym czasie w Brzesku mieszkała rodzina Templerów: Simche Jehuda Leib (1839-1922), syn Chiela Dawida i Estery Hindy Templerów i jego żona Feigel z domu Bekker. Macewa Simche Jehudy Leiba Templera również ocalała na brzeskim cmentarzu.
Syn państwa Templerów, urodzony w 1868 roku Pinkas, „pisarz 10 przykazań” (taki zapis pojawia się w księgach metrykalnych) ożenił się z Cyrlą Perlą Landau/Goldstein.
„Pinkas Templer, urodzony w r. 1868, pisarz 10 przykazań, zamieszkały w Brzesku;
Cyrla Perla Landau, urodzona w 1870 córka zmarłych rodziców Feiwischa Landaua i Scheindli Jochwety Goldstein z Brzeska.”
Zdjęcie pochodzi ze strony szukajwarchiwach.pl
W latach 1896-1910 w Brzesku urodziło im się dziesięcioro dzieci (najprawdopodobniej mieli jeszcze dzieci, ale ich aktów urodzenia nie ma w brzeskich księgach metrykalnych), z których czworo raczej przeżyło wojnę. Trafiłam na tą informację właśnie w materiałach archiwum Arolsen, od których zaczęłam dzisiejsze opowiadanie. Oto co udało się ustalić (w pracy korzystałam również ze skanów akt metrykalnych i świadectw w Jad WaSzem). Najprawdopodobniej nie później niż w 1917 roku rodzina wyemigrowała z Polski: Pinkas i Cyrla Perla zawarli ślub cywilny w Wiedniu w 1917 roku, a co najmniej czworo ich dzieci założyło rodziny na Słowacji.
Ale może powiem po kolei o tych dzieciach:
– Scheindel Jochwet, ur. w 1896, zmarła jako niemowlę
– Jozef, ur. w 1898, przeżył wojnę, w 1948 roku był w Palestynie.
– Schaja Chaskel, ur. w 1900, ożenił się z Kreindel Mendelsohn, mieszkał w Bratysławie, zginął w obozie Majdanek.
– Ester Hinda, siostra-bliźniaczka Schaji Chaskela, najprawdopodobniej zginęła w Auschwitz.
– Chaim Mates, ur. w 1901, mieszkał razem z żoną Fridą na Słowacji, deportowany do Auschwitz, numer więźnia 32789, zamordowany 6 lipca 1942 roku.
– Chiel Aron, ur, w 1903, zmarł jako niemowlę.
– Baruch Elias, ur. w 1906, ożenił się z Feigą Schmeltzer, mieszkali na Słowacji, kupiec, podczas wojny był w Polsce, zamordowany razem z synem Mosze Abrahamem (ur. 1930).
– Israel Majer, ur. w 1907, ożenił się Chają (Heleną) Manheimer/Kohane, o której pisałam w artykule poświęconym rodzinie Kohane, mieszkał na Słowacji, został zamordowany razem z żoną i czwórką dzieci.
– Salomon, ur. w 1909, zgodnie z jego świadectwom (patrz zdjęcia) jego pierwsza żona i dwoje dzieci (i również matka, 4 braci i 2 siostry) zginęli w Auschwitz; on sam doczekał się wyzwolenia w obozie Mauthausen. Po wojnie Salomon ożenił się ponownie, tym razem z urodzoną w Kownie w 1923 Bellą Aron. W 1948 roku małżonkowie starali się o wyjazd z Włoch do Palestyny, gdzie – znów, zgodnie ze świadectwem Salomona – przebywali jego bracia Josef i Simon i siostra Lea Kohn. Nie udało mi się znaleźć żadnej innej informacji o Simonie I Lei, a Josef – to na pewno najstarszy z braci Templer.
Salomon Templer, urodzony 18 grudnia 1909 roku w Brzesku i jego żona Bella Aron urodzona w Kownie na Litwie 18 czerwca 1923 roku
– Feiga, ur. w 1910, wyszła za mąż za Meira Tabaka, mieszkała na Słowacji, zamordowana w Auschwitz w 1944 roku razem z dziećmi Pinkasem (ur. w 1938) i Shalomem (ur. w 1940).
Jeszcze jedna tragiczna historia dużej żydowskiej rodziny z Brzeska. Ale możemy chociaż – i aż – tyle. Ocalić ich od zapomnienia.
© Anna Brzyska, 2020