20.12.2022 | Redaktor

Rodzina Schindler

Ten artykuł w znacznym stopniu opiera się na książkę „Dwóch ocalałych. Historia Rose i Maksa Schindlerów” („Two who survived. Rose and Max Schindler’s story” by M. Lee Connolly). Ponieważ rodzice Maksa, Benjamin Schindler i Rachela Schweid, pochodzili z Brzeska i Wytrzyszczki (wioski w powiecie brzeskim), chciałabym podzielić się tą historią.

Książka opowiadająca historię Maksa Schindlera i jego żony Rose Schwartz.

Simon Leib Schindler (1851-1942), „nauczyciel 10 przykazań” jak jego zawód określono w metrykach urodzenia jego dzieci, i Curtel Rachel Seelengut (1855-1923) pobrali się w Brzesku w 1874 roku. W ciągu kolejnych 25 lat urodziło im się 15 dzieci, z których 11 dożyło pełnoletności. W połowie lat 1920ch najmłodszy syn Benjamin (ur. w 1899) ożenił się w Brzesku z pochodzącą z Wytrzyszczki Rachelą Schweid. Nie udało się znaleźć aktu zawarcia małżeństwa tej pary, ale przetrwało ich ślubne zdjęcie. Są młodzi i piękni, pełni nadziei na przyszłość.

Ślubne zdjęcie Benjamina Schindlera i Racheli Schweid. Zdjęcie z kolekcji USC Shoah Foundation.

Matka Pana młodego wtedy już nie żyła, a ojciec-melamed (nauczyciel w chederze) niewiele zarabiał, mieszkał w starym  parterowym domku w Brzesku. Rodzice Racheli Schweid byli właścicielami dużego gospodarstwa w Wytrzyszczce i rodzicami szóstki dzieci, prowadzili również szynk.

Młodzi zdecydowali się na emigrację do Niemiec, osiedlili się w mieście Cottbus, gdzie Benjamin prowadził sklep z winem. W ciągu kilku lat urodziło im się troje dzieci: Alfred (1928), Maks (1929) i Cecylia (1930). Prowadzili dostatnie życie, dzieci mówili po niemiecku i w jidysz, i co roku całą rodzina przyjeżdżali na kilka tygodni do Polski, do Brzeska i Wytryszczki.

Tak Max Schindler wspominał te wakacje w Polsce: „Kocham dziadka. Mieszka teraz sam, bo babcia zmarła. Jego długa siwa broda mnie łaskocze, on o tym wie i specjalnie przytula się do mnie, a ja się śmieje. Dziadek jest bardzo religijny i opowiada różne historie, żeby pomóc nam zrozumieć naszą żydowska wiarę. Czasem udaje nam się namówić go, żeby opowiedział coś zabawnego z czasów kiedy nasz tato był małym…

Simon Leib Schindler, zdjęcie z archiwum Jad Waszem. Dziadek Maksa Schindlera został zastrzelony obok swojego domu w Brzesku przy likwidacji getta we wrześniu 1942 roku. Miał wtedy 91 lat.

Ponieważ stary dom dziadka wrasta w ziemię, okna są już tak nisko, że możemy przez nie wchodzić do domu. Czasem dostajemy się do domu przez jedno okno, biegniemy przez cały dom i wyskakujemy przez drugie okno.

Dom melameda Simona Leiba Schindlera w Brzesku, 1929. Simon Leib stoi przed domem. To tu przyjeżdżał latem Maks Schindler z rodzeństwem i rodzicami.
Rodzina Schindler w Brzesku, druga połowa lat 1920ch, pośrodku siedzi Simon Leib Schindler. Zdjęcie z książki „Two who survived. Rose and Max Schindler story, written by M. Lee Connolly”, MRS publishing, 2020, p, 159

Do nas często przychodzą kuzyni, bawimy się razem. Dom dziadka jest dla nas za mały, ale nam to nie przeszkadza. Kochamy spędzać tam czas. Zwykle zostajemy u dziadka około tygodnia, a później wyruszamy w dalsza podróż, do babci Amalii Schweid. Jej dom stoi w lesie, a ponieważ dziadek Jozef zmarł kilka laty temu, babcia sama opiekuje się dużym gospodarstwem. Dużo pracuje, ale chyba jest szczęśliwa, ponieważ cały czas nuci piosenki. Niedaleko jej domu jest rzeka. Kochamy w niej pływać i wędkować. Woda jest zimna i czysta, a obok rosną wysokie drzewa. Najbardziej lubię wspinać się na nie. Cieszymy się wolnością w domach naszych dziadków w Polsce …”

Jednak w 1938 roku Schindlerowie zostali deportowani z Niemiec. W listopadzie docierają do Brzeska, lecz po 2 tygodniach decydują jechać do Wytryszczki majac nadzieję, że w niewielkiej wiosce będzie łatwiej przeżyć, tym bardziej, że Amalia Schweid ma duży dom, zwierzęta i kawałek pola.

Benjamin Schindler, początek lat 1920ch, zdjęcie z kolekcji USC Shoah Foundation.
Rachel Schweid, początek lat 1920ch, zdjęcie z kolekcji USC Shoah Foundation.

Dzieci zaczynają naukę w szkole, ale ponieważ nie mówią po polsku, jest to dla nich trudne doświadczenie. Z czasem w domu babci Amalii zbierają się rodziny wszystkich jej dzieci. W marcu 1942 roku Maks obchodzi swoją Bar Micwę, a niecałe 3 tygodnie później zostaje ogłoszone rozporządzenie, że wszyscy Żydzi muszą przeprowadzić się do getta w Zakliczynie. Amalia Schweid i rodziny czwórki jej dzieci zostają deportowani do getta; Benjaminowi Schindlerowi z żoną i dziećmi udaje się zamiast tego trafić do obozu pracy Benchashinner. Ojciec i synowie pracują przy budowie dróg, Rachel i Cecylia – na kuchni. W lutym 1943 roku Niemcy przewożą rodzinę do obozu pracy w Mielcu i tu Benjamin z synami zostają oddzieleni od Racheli i Cecylii. Już się nie zobaczą. Po roku mężczyźni zostają przeniesieni do Wieliczki, a kobiety do obozu Płaszów. Benjamin, Fred i Max doczekają się wyzwolenia w obozie Theresienstadt, jednak Benjamin jest wtedy tak chory, że umiera z wycieńczenia.

Rachela i Cecylia Schindler zginęły najprawdopodobniej w obozie Stutthof. Cecylia miała w chwili śmierci niecałe 15 lat. 91-letni Simon Leib Schindler został zastrzelony obok swojego domu przy likwidacji getta w Brzesku. Amalia Schweid, jej dzieci i wnuki, którzy trafili do getta w Zakliczynie, również zginęli…

W mieście Cottbus w Niemczech, obok domu, w którym mieszkała przed wojną rodzina Schindler, można zobaczyć pomiędzy kostkami chodnika Stolpersteine – 3 kamienie upamiętniające Benjamina, Rachelę i Cecylię Schindlerów. „Tu mieszkali…Deportowani do Polski… Zginęli…”

Stolpersteine upamiętniające Benjamina, Rachel i Cecylię Schindlerów w Cottbus.

Ale synowie Benjamina i Racheli przeżyli. Po wojnie dostali się do Anglii, gdzie Maks poznał swoją przyszłą żonę i wyemigrował razem z nią do USA. Fred dołączył do nich później. Czworo dzieci, liczni wnukowie i prawnukowie Maksa Schindlera (1929-2017) mieszkają w USA. Wdowa Maksa, Rose Schindler (ur. w 1929) mieszka w San Diego i nadal poświęca bardzo dużo energii na spotkania z młodzieżą.

Maks i Rose Schindler, San Diego, 2017

A o kilkusetletniej obecności Schindlerów w Brzesku świadczy już tylko macewa ojca Simona Leiba Schindlera na cmentarzu żydowskim.

Macewa Altera Yechiela Schindlera, syna Efroima i Tauby (1834-1910)

Niech będzie błogosławiona pamięć wszystkich zamordowanych i niech jak najdłużej żyją już bardzo nieliczni ocaleni.

© Anna Brzyska, 2022