Rodzina Fischman-Hammer

W 2023 roku gościliśmy w Brzesku wyjątkowo liczną grupę potomków brzeskich Żydów. Byli wśród nich między innymi potomkowie rodziny Fischman-Hammer, Pani Jona Kohen i jej syn Uri.

Poszukiwania archiwalne zaowocowały odtworzeniem znacznej części historii tej rodziny, w tym jednej gałęzi – od połowy XVIII wieku.

Najstarsi znani przodkowie rodziny Fischman-Hamer, małżonkowie Michel i Sora Hammer i Jankel i Cułka Hammer mieszkali w Nowym Korczynie. Możliwe, że byli dalszymi krewnymi; wszyscy czworo zmarli przed 1826 rokiem.

Syn Michela i Sory Hammerów Joachim (1777-1826) i córka Jankela i Cułki Hammerów Tauba (1785-1856) pobrali się w Nowym Korczynie. Urodziło im się czworo dzieci: Herszla (1810), Jakob (1814), Izrael (1819) i Perla (1820).

Joachim Hammer zmarł stosunkowo młodo, w wieku 49 lat; jego wdowa Tauba zmarła 30 lat później.

Najstarszy syn Joachima i Tauby Hammerów Herszla (1810-1880) ożenił się w 1831 roku z Rechlą Bransią Rozenbaum (1813-1902), i to młodszy syn tej pary Kalman (ur. 1854) przeprowadził się z Nowego Korczyna do Brzeska.

Kiedy rok później brał ślub młodszy brat Herszli Hammera Jakob, Herszla występował jako świadek i dzięki temu przetrwał jego podpis na akcie zawarcia małżeństwa Jakoba Hammera i Rochli Szyfer (1832):

Kalman Hammer ożenił się w Brzesku z Sarą Sprinca Feilgut (1852-1916), córką Abrahama Altera i Drobne. Rodzice Sary Sprince mieszkali we wsi Łopoń niedaleko Wojnicza, ale młodzi przeprowadzili się do Brzeska, gdzie urodziło im się siedmioro dzieci.

Dzieci Kalmana Hammera i Sary Sprince z domu Feilgut:

Abraham, 1877, najprawdopodobniej otrzymał imię po zmarłym przed 1877 rokiem dziadku Abrahamie Alterze Feilgucie. Przeprowadził się do Niemiec, mieszkał w Hamburgu; zginął 26.11.1941

Jechonen, 1880 – ożenił się z  Mirl Landau, córką Berischa i Gitel. Mieli  sześcioro dzieci; wszyscy oprócz córki Racheli zostali zamordowani w latach Holokaustu: Jechonen, jego żona Mirl i dzieci Wolf Zeev (1903), Moses Dawid (1911), Benjamin (1913), Berisch (1915) i Dwora. Nagrobek Jechonana Hammera znajduje się na cmentarzu żydowskim w Brzesku. Po pozostałych członkach jego rodziny pozostały tylko świadectwa złożone w Jad Waszem przez córkę Rachel.

Tu pochowani

Pan Zeev Brandsdorfer

Syn pana Szmuela błogosławionej pamięci

Pan Yehuda Shifeldrim

Pan Yohanan Hammer

Którzy zostali zamordowani dla uświęcenia imienia Boga

8 tiszri 5703 [18 września 1942]

Niech ich dusze zostaną związane w węzeł życia

Chane, 1882 – zmarła w wieku 27 dni

Taube, 1884

bliźniaki Eile Hersch i Isaak, 1892. Udało się ustalić, że Isaak Hammer podobnie do jego starszego brata Abrahama, przeprowadził się do Niemiec, mieszkał w Karlsbadzie. W 1943 roku odebrano mu niemieckie obywatelstwo i konfiskowano majątek. Nic nie wiemy o jego dalszych losach.

Braciom Herschowi i Isaakowi Hammerom udało się przeżyć wojnę. Wyemigrowali do Palestyny, osiedlili się w Hajfie.

Berek, 1894-1896

Córka Tauba (ur. w 1884; otrzymała imię po prababci Taubie Hammer) wyszła za mąż za Majera Fischmana, syna Schame Fischmana i Dache z domu Pollinger,  który przeprowadził się do Brzeska z Radomyśla Wielkiego.

W latach 1907-1913 w rodzinie Majera i Tauby Fischmanów urodziło się 5 dzieci. W 1914 roku Majer został powołany do wojska. Jego żona została w Brzesku sama z piątką małych dzieci. Majer był ranny, uznany za niezdolnego do dalszej służby, ale wrócił do Brzeska dopiero w 1918 roku, świadczy o tym zapis w „Księdze rejestracyjnej 57 pułku piechoty w Tarnowie”.

Najprawdopodobniej Majer Fischman myślał, że najcięższe lata ma już za sobą. Utrzymywał rodzinę sprzedając węgiel; urodziło mu się jeszcze dwoje dzieci.

Jednak w latach II wojny światowej Majer podzielił los większości polskich Żydów. Został zamordowany razem z żoną Taubą i dziećmi Rechla Gitlą, Dache, Schamą i Chaimem. Wojnę przeżyła tylko jedna córka.

Dzieci Majera I Tauby Fischmanów:

Rachel Gittel, ur. w 1907; 1933 roku wyszła za mąż za Isaaka Wolfa Amsterdama. Mieli jedną córkę Sarę. Zamordowani.

Dache, ur. w1908; dostała imię po babci Dache Fischman z domu Pollinger. W 1937 roku wyszła za mąż za Salamona Bernarda Sagana. Zamordowani razem z synem Kalmanem, który miał około 2 lat.

Feiga, ur. w 1910; w 1939 roku wyszła za mąż za Hermana Wasserfalla/Lobla. Ich córeczka Sara urodziła się 24 maja 1940 roku. Zamordowani.

Ślubu tym trzem siostrom Fischman udzielał brzeski rabin Moses Lipschitz – jeden z ostatnich z dynastii cadyka Arie Leibusza Lipschitza.

Schama, ur. w 1912, dostał imię po dziadku Schamie Fischmanie. Nie zdążył założyć rodziny. Zamordowany.

Hersch, 1920. Zmarł jako niemowlę

Chaim, 1922. Również nie zdążył założyć rodziny. Został zamordowany.

Rosa, ur. w 1913. Była w gettach w Brzesku i Bochni, w obozach Szebnie, Auschwitz-Birkenau (numer więźniarski 66766), Ravensbruck, Malhof. Podczas pobytu w Auschwitz pracowała jako krawcowa, kilkakrotnie udało jej się uniknąć selekcji. Przeżyła, po wojnie staraniem Szwedzkiego Czerwonego Krzyża trafiła do Szwecji, gdzie spotkała swojego przyszłego męża Szlomo Gelbarta. Szlomo również był polskim Żydem, więźniem kilku obozów koncentracyjnych. Rosa i Szlomo pobrali się w Goteborgu w Szwecji w 1947 roku. Dwa lata później wyemigrowali do Izraela i osiedlili się w Hajfie, gdzie w pierwszych latach pomagali im wujowie Rosy, Hersch i Isaak Hammerowie.

Jedyne co pozostało Rosie po zamordowanych rodzicach, trzech siostrach i dwóch braciach – to kilka zdjęć. Ale ród Fischmanów-Hammerów przetrwał. Wnuki i prawnuki Rosy mieszkają dzisiaj w Izraelu. I to jej córka Jona i wnuk Uri byli we wrześniu 2023 w Brzesku.

Niech będzie błogosławiona pamięć wszystkich zamordowanych. I niech żyją kolejne pokolenia potomków ocalałych.

Na tym polega praca naszego Stowarzyszenia. Pomagamy potomkom odnaleźć ich korzenie w Polsce. Przywracamy pamięć, odbudowujemy zerwane więzi.

© Anna Brzyska, 2023