Czas na opowieść o kolejnej rodzinie brzeskich Żydów. To będzie długi, ale ważny tekst.
Parę tygodni temu natknęłam sie na pewną informację w książce Henryka Grynberga „Dzieci Syjonu”. Tylko jedna linijka: Aron Fischelberg, urodzony w Brzesku w 1926 roku, syn Paula i Erny, przybył do Erec Israel 18 lutego 1943 roku i zginął w wojnie o niepodległość Izraela w Bat Jamie 25 marca 1948 roku.
Oto co udało mi się ustalić na podstawie brzeskich dokumentów i świadectw w Jad WaSzem.
Część przodków Arona Fischelberga mieszkała w Brzesku co najmniej od początku XIX wieku, a część przeprowdziła sie do Brzeska z Wiśnicza w połowie XIX wieku.To była duża rodzina, ale prawie wszyscy zostali zamordowani podczas wojny.
Pochodzącymi z Wiśnicza pradziadkami Arona Fischelberga po linii ojca byli Kiwa Fischelberg i Chawa Feldschreiber. Kiwa był kupcem, handlował mąką. Cała dziewiątka ich dzieci urodziła sie w Brzesku w latach 1861-1883, ale piątka najmłodszych zmarła w wieku od miesiąca do 10 lat.
Dziadek Arona, Jozef Mordche (Markus), był najstarszym dzieckiem Kiwy i Chawy. W 1894 roku ożenił się z Hudes Rosenbaum, która równiez pochodziła z licznej rodziny (miała siódemkę rodzeństwa). Rodzice Hudes, Hersch Rosenbaum i Feigla Heller, pochodzili z Brzeska i byli kupcami.
Dziadkowie Arona Fischelberga mieli 8 dzieci. Babcia Hudes zmarła w 1926 roku, a dziadek Jozef Mordche został zamordowany w brzeskim getcie w 1942 roku. Miał wtedy 81 lat
– Najstarszym dzieckiem Jozefa Mordche i Hudes Fischelbergów był
syn Joel (1888). Mieszkał z żoną Feigą z domu Brandstatter w Brzesku. Zginęli
razem z dziećmi Sarą, Tzwi (1916), bliźniaczkami Chaną i Kreindel (1918), Wadje
(1920).
– O losie kolejnego dziecka, córki Kreindel (1890) nic nie wiem.
– Gittel (1891) wyszła za mąż za Herscha (Tzwi) Gotlieba z Grybowa. Zamieszkali
w Grybowie. Zginęli podczas wojny razem z dziećmi Ruchel (1912), Leą (1916),
Feigą i Miriam. Zostali zamordowani również dzieci Ruchel: Eli (1933), Yitzhak
(1935) i Avraham (1937)
– Szulem (1893) ożenił się z Pesią (nie znam jej panieńskiego nazwiska),
mieszkali w Kołbuszowej. Zostali zamordowani w 1942 roku w brzeskim getcie
razem z córką Sarą (1923)
– Chane (1896) wyszła za mąż za pochodzącego z Rymanowa Isaka Jakoba Birona.
Chana jako jedyna z dzieci Jozefa Mordche i Hudes Fischelbergów przeżyła wojnę
dzięki temu, że jeszcze w 1936 roku wyjechała z rodziną do Palestyny. To ona i
jej syn Tzwi składali świadectwa w Jad WaSzem o losach swoich krewnych, a jej
potomkowie nadal mieszkają w Izraelu.
– Manele (1898) ożenił się z Scheindel Fenichek, zamieszkali w Tarnowie.
Zostali zamordowani razem z dziećmi Zygmundem (1923) i Chaną.
– Saul Nathan (1899) – ojciec Arona, z którego zaczęły się poszukiwania, –
ożenił się w 1925 roku z Esterą Zwetschkenbaum. Zamieszkali w Brzesku, urodziło
im się czworo dzieci: Aron (1926), Hudesa (1927), Kiwa (1929) i Gusta (1934).
O tej rodzinie wiem tylko, że Aron po tulaczce w Związku Radzieckim trafił w 1943 roku do Palestyny i zginął 25 marca 1948 roku w Bat Yam podczas wojny o niepodległośc Izraela. Może reszta rodziny zginęła w Związku Radzieckim? Wszkazuje na to ten fakt, że tylko Aron dostał sie do Palestyny z transportem żydowskich dzieci, W tym transporcie były tylko sieroty. Wiem, że w 1939 roku niektórzy Żydzi, również z Brzeska i okolic, uciekali do Związku Radzieckiego, licząc, że uda im się przeżyć. Części faktycznie się udało, innym nie.
– Sara (1901) wyszła za mąż za Yehudę Mosesa/Drangera. Mieszkali w Brzesku, zostali zamordowani razem z córką Esterą Deborą (1923) i synem Hirschem (1928). Nie wiem, co stało się z pozostałymi dziecmi tej pary: Chielem Aronem (1926), Jakobem (1930) i Salamonem (1935).
28 osób z jednej rodziny zamordowanych podczas wojny – i to tylko na podstawie tych danych, na które natrafiłam.
Chciałabym w tym miejscu przytoczyć cytat z książki Grynberga (w
większości – z posłowia prof. Gutmana): „Tylko 871 dzieci żydowskich
zabrano z piekła wśród ewakuowanych w 1942 roku do Iranu dzieci polskich…
Wiele było goryczy i żalu podczas ewakuacji oddziałów generała Andersa, z
którymi dzieci te wydostały się z ZSRR… Po trudnej podróży do Krasnowodska i
poniżających warunkach pobytu w porcie Pahlevi dzieci dotarły w drugiej połowie
1942 do Teheranu. Tu w cywilnym obozie numer 2 założono żydowski dom dziecka…
Ostatni etap wędrówki, z Iranu do palestyny, okazał się bardziej skomplikowany
niż się spodziewano, gdyż władze Iraku odmówiły zezwolenia na przejazd dzieci
żydowskich… W końcu załadowano je na okręt, który zabierał żołnierzy
brytyjskich do Indii… skąd ruszyły w przeciwnym kierunku…
18 lutego 1943, po przeszło trzech latach prześladowań, tulaczki i wygnania, ta
gromada wybiedzonych i udręczonych dzieci dotarła wreszcie do
Palestyny…”
A oto świadectwa samych dzieci:
„Gdzie są moi rodzice i bracia – nie wiem.
Widziałam, jak umarła moja mama, a potem ojciec. Oboje umarli z głodu.
Było nas siedmioro rodzeństwa, tylko ja sie uratowałem.
Miałem sześciu braci i trzy siostry, pięcioro nas uciekło do bolszewików, troje
wróciło do Niemców, teraz jestem sam jeden.
Tylko ja z całej rodziny dostałem się do Palestyny.”
Aron Fischelberg uratował się z piekła wojny, ale zginął kilka lat później walcząc o swoją nową ojczyznę. Miał zaledwie 22 lata.
Dzięki אפרת גולדיטש mamy ciąg dalszy historii Arona Fischelberga.
W grudniu 1946 roku Aron złożył podanie na przyznanie mu palestyńskiego
obywatelstwa („Palestinian citizenship”). W dokumentach pozostało
zdjęcie młodego uśmiechniętego chłopaka. Przezył wojnę. Całe życie jest przed
nim…
Na stronie
państwowego projektu pamięci „Yizkor” organizowanego przez Ministerstwo Obrony
Izraela znajduje się następująca informacja https://www.izkor.gov.il/…/en_a67afa6ca273f03947abd36d6669a…
„Szeregowy Aharon Fischelberg, syn Estery i Samuela-Natana, urodził się 16
lutego 1926 r. w Polsce. Miał jedno pragnienie: sprowadzić do Eretz Israel
ojca, który czekał na aliję w Niemczech.
Aharon nie zdążył zobaczyć się z ojcem. Padł w obronie swojej dzielnicy w Bat
Yam 24 marca 1948 r. Został pochowany na cmentarzu wojskowym Nahalat
Yitzhak.”
To oznacza, że ojciec Arona, Samuel (Saul) Natan Fischelberg, jednak przeżył wojnę. Czy udało mu się dostac się do Izraela? Czy ocalał ktoś jeszcze z jego rodziny?
Efrat אפרת גולדיטש odnalazła informację o śmierci Saula Natana Fischelberga, syna Jozefa Mordechaja, 2 kwietnia 1952 roku w Bat Yam. Saul dotarł do Izraela, ale przeżył w kraju zaledwie kilka lat. Spotkał się z siostrą Chaną i jej rodziną, ale syna już nie zobaczył. Mógł przyjść tylko na jego grób.
© Anna Brzyska, 2020