Dzień Pamięci o ofiarach
Holokaustu, Jom HaSzoa, był obchodzony w 2020 roku 21 kwietnia. Tego dnia
pojechałam na cmentarz żydowski w Brzesku, żeby zapalić znicze na grobach
masowych. Zwykle na wiosnę zaczynamy porządkować cmentarz – zbierać śmieci, wycinać
odrastające drzewka-samosiejki. W tym roku z powodu epidemii nie mogliśmy
zaprosić wolontariuszy do takiej akcji. Ale ponieważ już byłam na cmentarzu,
postanowiłam poświęcić kilka godzin na prace porządkowe. Pomyślałam, że to
właściwy sposób na upamiętnienie ofiar Zagłady.
Wycinając krzaki za ohelami, stanęłam na czymś twardym Ponieważ na cmentarzu
jest sporo przewróconych macew, pomyślałam, że to również jedna z nich i
spróbowałam ją odczyścić. Po chwili spod warstwy mchu, trawy i zeszłorocznych
liści pojawiła się płyta nagrobna z tylko częściowo zachowanym napisem po
polsku:
TU SPOCZYWA BŁ.P.
PINKAS CIZER
UR. 5.1.1903
ZGINĄŁ ŚMIERCIĄ TRAGICZNĄ
31.5.1946
Przeżył wojnę, ale zginął rok później.
Następnego dnia postanowiłam spróbować znaleźć chociaż jakąś informację o tym człowieku. Po niedługich poszukiwaniach na stronie geni.com. trafiłam na Pinkasa Cizera urodzonego w 1903 roku i zmarłego w 1946. Napisałam do człowieka, który 7 lat temu dodał te dane, Erana Korelshteina. Nie miałam zbyt wielkich oczekiwań. Kiedyś już próbowałam skontaktować się z potomkiem brzeskich Żydów przez geni.com, ale nie udało się. Byłam w szoku, kiedy po półgodzinie Eran mi odpisał, a po chwili już rozmawialiśmy z nim i jego żoną, Vardą Cizer-Korelshtein, wnuczką Pinkasa Cizera. Okazało się, że od ponad 10 lat szukali tego grobu, ale nic nie wskazywało na to, że mógłby znajdować się w Brzesku. Oto co udało się ustalić po rozmowach z rodziną Cizer-Korelshtein i na podstawie dostępnych on-line akt metrykalnych.
Pinkas Cizer urodził się w Dąbrowie Tarnowskiej 6 stycznia 1903 roku. Jego rodzicami byli krawiec Mojżesz Cizer i Taube z domu Grzyb. Rodzice Pinkasa pobrali się w Żabnie w 1901 roku; Pinkas był ich najstarszym dzieckiem; później urodziły się jeszcze Estera (1905), Chane (1907) i Ruchel Lea (1909).
Pinkas Cizer ożenił się z Rozalią Lehrfeld. Mieszkali w Dąbrowie Tarnowskiej, urodził im się syn Josef.
Podczas wojny Pinkas z żoną i synem
ukrywał się w Dąbrowie Tarnowskiej u Anny i Julii Gruchały:
„Anna Gruchała i jej synowa Julia mieszkały z dwójką dzieci w Dąbrowie
Tarnowskiej. W czasie okupacji obie kobiety udzieliły schronienia dwóm rodzinom
żydowskim: Pinkusowi i Rozalii Cizerom z synem, Szifrze z mężem, dwójką dzieci
i siostrą.
Latem 1944 r. Niemcy budowali fortyfikacje na froncie wschodnim. Wykorzystywali do pracy okoliczną ludność polską, choć zazwyczaj spotykali się z jej oporem. Zaczęli więc pod przymusem wyciągać ludzi z domostw. Podczas jednej z takich akcji znaleźli kryjówkę w domu Anny. Cizer z żoną i synem wykorzystali zamieszanie i zdołali uciec. Pozostali Żydzi – a wraz z nimi Anna Gruchała – zostali rozstrzelani. Miało to miejsce 25 sierpnia 1944 roku.
Żandarmi aresztowali Julię Gruchałę: związali jej ręce drutem kolczastymi i wywieźli do aresztu. Kobietę zesłano do obozu koncentracyjnego w Bergen-Belsen, gdzie zmarła. Julia osierociła dwójkę dzieci, które w tym czasie przebywały u sąsiadów.” (http://pamiecitozsamosc.pl/il/anna-gruchala-i-jej-synowa-julia-z-dabrowy-tarnowskiej).
Nie wiemy, w jakich okolicznościach zginął w 1946 roku Pinkas Cizer. Jego żona i syn nie rozmawiali o tym. Ale przetrwało zdjęcie Rozalii i Josefa przy grobie Pinkasa.
Teraz już nie ma wątpliwości, ze to jest ten grób, który – przypadkiem? – odnalazłam na cmentarzu w Brzesku. Mogę tylko przypuszczać, że Pinkas Cizer został pochowany w Brzesku, ponieważ cmentarz żydowski w Dąbrowie Tarnowskiej był bardzo zniszczony podczas wojny, a cmentarz w Brzesku ocalał, i w latach powojennych odbywały się na nim pogrzeby.
Na prośbę rodziny nagrobek Pinkasa Cizera został odnowiony w maju 2020 roku.
Razem pokonujemy niepamięć.
© Anna Brzyska, 2020