29 września 2020 roku w Brzesku odbyła się ceremonia rozstrzygnięcia IV edycji konkursu „Znamy wasze imiona” poświęconego przywracaniu pamięci o przedwojennej żydowskiej społeczności Brzeska i powiatu brzeskiego. Konkurs pod patronatem burmistrza Brzeska Pana Tomasza Latochy był współorganizowany przez Miejski Ośrodek Kultury i Stowarzyszenie „Pamięć i dialog. Wspólna historia”.
Podczas ceremonii nie zabrakło chwil wzruszeń, kiedy do zebranej młodzieży zwracali się Pan Burmistrz i Pan Dariusz Popiela – kajakarz, olimpijczyk, inicjator projektu „Ludzie, nie liczby”.
W tym roku na konkurs było przedstawiono 23 prace 38 uczniów z 5 szkół: publicznej szkoły podstawowej # 3 w Brzesku, opiekun Dorota Pstrąg; zespołu szkolno-przedszkolnego w Brzesku, opiekunowie Marek Wadycki i Magdalena Sowa; publicznej szkoły podstawowej # 1 w Brzesku, opiekun Małgorzata Kołodziej; publicznej szkoły podstawowej # 1 w Jadownikach, opiekun Jadwiga Budzyn i publicznej szkoły podstawowej w Woli Dębińskiej, opiekun Piotr Marecik.
Niektóre prace były wykonane w pojedynkę, a niektóre – w kilkuosobowych zespołach.
Prace zadziwiły nas swoją różnorodnością i bardzo dojrzałym podejściem do tematu, w związku z czym bardzo trudno było wyłonić laureatów. Na końcu wyróżniliśmy kilka prac – informację o nich można znaleźć w podpisach pod zdjęciami, – ale chciałabym podkreślić, że wszyscy uczniowie biorące udział w tym konkursie zasługują na największe uznanie. Po przeczytaniu prac jestem pewna, że ich przygotowanie wymagało nie tylko sporego wysiłku i czasu, ale również emocjonalnego zaangażowania się. W kilku prezentacjach znalazły się refleksję autorów, jak na przykład ta: „Zainteresowałam się tym tematem pracy, ponieważ historia w nim opisana dotyczy przodków na terenie miasta, w którym mieszkam. Nie zdawałam sobie sprawy z tego, co przeżyli ludzie pochodzenia żydowskiego w Brzesku. Ich historia jest naprawdę bardzo ciekawa i zróżnicowana. Historią, która szczególnie chwyta za serce, są perypetie Żydów podczas II wojny światowej, Najbardziej intrygującym mnie faktem jest to, że ok, osiemdziesiąt lat temu było całkowicie inaczej na terenie miejscowości, którą tak dobrze znam. Ludność izraelicka ma tutaj swoje korzenie, co bardzo mnie cieszy, ponieważ nie każdy mieszkaniec swojego miasta lub wsi może pochwalić się tak barwną przeszłością.”
Prezentacja „Sidney Eichenholz. Historia życia” bardzo szczegółowo opisuje losy brzeskiej rodziny Eichenholz, co dokładnie odpowiada celowi konkursu „Znamy wasze imiona” – odtworzeniu historii poszczególnych żydowskich rodzin, które kiedyś mieszkały w Brzesku i zostały prawie całkowicie zgładzone podczas wojny. Autorce udało się dotrzeć do nieoczywistych źródeł, przede wszystkim w języku angielskim, a podanie dokładnej listy tych źródeł wskazuje na bardzo poważne podejście do tematu.
Ta prezentacja pomaga poczuć atmosferę życia w Brzesku przed wojną, wydobywa z niepamięci nie tylko Sidneya Eichenholza, lecz również jego zamordowanych podczas wojny krewnych i jedynego ocalałego brata. Praca została bardzo starannie przygotowana, a przedstawione dane na pewno mogą być użyte w szkołach podczas lekcji historii albo godzin wychowawczych.
Praca „Historia Sprawiedliwych z Brzeska i powiatu brzeskiego” przybliża sylwetki osób, które ryzykując własnym życiem ratowały podczas wojny swoich żydowskich sąsiadów. Na szczególną uwagę zasługuje ten fakt, że są to osoby raczej mało znane, z niewielkich miejscowości: Borzęcina, Zaborowa, Biskupic Melsztyńskich, Dobrociesza, Dąbrowki, Łachowej. Praca bardzo rzetelna, napisana z wykorzystaniem mało znanych lokalnych źródeł. Opisane są również losy Żydów, którym udało się uratować dzięki pomocy Polaków i dosyć skomplikowane relacje polsko-żydowskie. Po przeczytaniu tej pracy staje się oczywiste, że uratowanie jednego Żyda najczęściej wymagało wspólnych wysiłków wielu osób. W niektórych przypadkach to ratujący stawali się ofiarami donosów sąsiadów.
Ta praca przywraca pamięć o ludziach, którzy najbardziej na nią zasługują i pomaga dostrzec ważność nie tylko deklarowania chrześcijańskich wartości, lecz życia zgodnie z nimi.
„Życie brzeskich Żydów w okresie przedwojennym” – to wyjątkowo piękna praca, w którą zostało włożono bardzo dużo czasu i wysiłku. Wprowadzenie poświęcone opisowi podstawowych żydowskich tradycji religijnych pozwała lepiej zrozumieć społeczność, która od kilku wieków mieszkała na terenie powiatu brzeskiego. Spora część wypracowania skupia się na najbardziej znaczących postaciach wśród brzeskich Żydów: rodzinach Lipszyców, Brandstaetterów i Klapholzów.
Na szczególną uwagę zasługują wspomnienia byłego mieszkańca Brzeska Dova Landau, ponieważ jest on jednym z ostatnich żyjących świadków, pamiętających przedwojenne Brzesko. Bardzo ciekawa jet też lista pochodzących z Brzeska żołnierzy wyznania mojżeszowego powołanych do wojska podczas I wojny światowej. Ta praca łączy w sobie ogólny zarys historii brzeskich Żydów i sporo konkretnych szczegółów, co pozwała stworzyć i ocalić od zapomnienia spójny obraz tej społeczności.
Prezentacja „Miłość w Auschwitz. Historia Mali Zimetbaum i Edwarda Galińskiego” jest poświęcona wyjątkowej historii życia i śmierci urodzonej w Brzesku Mali Zimetbaum. Przedstawiono bardzo dużo szczegółów życia Mali i jej rodziny, również zdjęć archiwalnych; historia pobytu Mali w obozie Auschwitz-Birkenau, jej znajomości z Edwardem Galińskim, ich ucieczki i tragicznej śmierci. Bardzo istotne jest profesjonalne podejście do pracy, podanie źródeł przedstawionych danych.
Kilka slajdów wymagają drobnej korekty, jednak oczywiste jest, że praca nad tą prezentacją wymagała bardzo dużo czasu i wysiłku, a jej temat jest związany z jedną z najbardziej heroicznych postaci urodzonych w Brzesku, która jednak jest bardziej znana w Belgii, Izraelu i innych krajach, niż w lokalnym środowisku. Można serdecznie polecić tę pracę do wykorzystania podczas lekcji historii albo godzin wychowawczych w szkołach.
Ten piękny album „Życie brzeskich Żydów w okresie przedwojennym – tradycje, obyczaje, koegzystencja kultur, ciekawe historie rodzinne”, w stworzenie którego zostało włożono bardzo dużo pracy, jest dziełem sztuki, nadającym się do muzeum. Czytając materiały przedstawione w tym albumie, można dowiedzieć się wielu szczegółów dotyczących mało znanych tradycji żydowskich i podstawowych pojęć judaizmu.
Drugi rozdział opowiada o przedwojennej historii Brzeska i jego żydowskiej społeczności, jak również o miejscach ważnych dla brzeskich Żydów: synagogach i cmentarzach. Album zawiera tez ponad 100 nazwisk Żydów z Brzeska i okolic zamordowanych podczas wojny.
Chociaż w niektórych miejscach zabrakło informacji źródłowej i komentarzy do użytych zdjęć i planów miasta, to nie zmienia wyjątkowości tej pracy, która wprowadza czytelnika w już nieistniejący przedwojenny świat polskich Żydów, chroni go od zapomnienia. Wyrazy uznania dla autorek pracy!
Prezentacja „Historia zapomnianych Żydów” dotyczy Żydów, którzy kiedyś mieszkali w Jadownikach. Z pierwszej części możemy dowiedzieć się podstawowych faktów dotyczących cmentarzy żydowskich, przede wszystkim symboliki macew. Kolejne slajdy mówią o jadownickich Żydach, którzy zostali pochowani na cmentarzu żydowskim w Brzesku. Na szczególną uwagę zasługuje ten fakt, że zostały przedstawione nie tylko zdjęcia poszczególnych nagrobków, lecz również drzewa genealogiczne pochowanych osób.
Prezentacja jest wyjątkowa, bo jest poświęcona żydowskim rodzinom, które kiedyś mieszkały w Jadownikach, lecz w obecnej chwili zostały prawie zapomniane. Praca na pewno wymagała sporo czasu i wysiłku, była związana nie tylko z poszukiwaniami w internecie, lecz również ze zwiedzaniem cmentarza żydowskiego w Brzesku. Te dane na pewno mogłyby znaleźć się w Regionalnej Izbie Towarzystwa Miłośników Ziemi Jadownickiej.
Jeszcze raz – podziękowania i gratulacje dla młodzieży i ich opiekunów. Mam nadzieję, że spotkamy się przy kolejnej edycji konkursu.
Autorem wszystkich zdjęć z ceremonii rozstrzygnięcia konkursu jest Pan Konrad Wójcik.
© Anna Brzyska, 2020