22.07.2020 | Redaktor

Nachman Kopald

Czy wiecie Państwo, że jeden ze znanych krakowskich architektów był Żydem urodzonym w powiecie brzeskim, w Borzęcinie?
Nachman Jakob Kopald, syn Mosze, urodził się w Borzęcinie 15 kwietnia 1834 roku. Pod koniec lat 50ch XIX wieku ożenił się z pochodzącej z Tarnowa Leją Simche, córką Chajema i Beili. Przez jakiś czas mieszkali w Tarnowie, później przeprowadzili się do Krakowa. Mieli 8 dzieci, ale 2 syna i córka zmarli w wieku kilku miesięcy.
Nachman studiował na wydziale budowlanym w Szkole Przemysłowej; został pierwszym w Krakowie renomowanym architektem narodowości żydowskiej.

Groby Nachmana (po prawej) i Lei (po lewej) Kopaldów na cmentarzu żydowskim przy ul. Miodowej w Krakowie

Na liście gminnej ewidencji zabytków Krakowa można znaleźć 17 kamienic i jeden Dom Modlitwy zaprojektowanych przez Nachmana Kopalda:

1876 – 1878 projekt kamienicy przy ul. św. Filipa 13
1873 -1878 – kamienica przy ul Dietla 87/Starowiślna 29-31, razem z Jozefem Ertelem (elewacje)
1878 – kamienica przy Starowiślnej 33
1877 – Bartosza 3/Wawrzyńca 16
1884 – 1885 kamienica przy ul. Sarego 3

1885 – 1886 kamienica przy ul. Dietla 91

1886 – kamienica przy ul. Dietla 79

1887 – kamienica przy ul. Bogusławskiego 4
1887 – kamienica przy ul.Sarego 15
1889 – kamienica przy ul. św. Agnieszki 9
1890 – 1891 – kamienica przy ul. Dietla 83

Ślad po mezuzie

1891 – kamienica przy ul. Topolowej 17
1893 – 1894 kamienice przy ul. św. Sebastiana 20 i 22 (wspólnie z Wilhelmem Apterem).
1896 – dom modlitwy Stowarzyszenia Chewra Thilim (Bractwa Psalmowego) przy ul. Meiselsa 18 (narożnik z ul. Bożego Ciała 13). W 2008 roku w synagodze odkryto unikatowe polichromie naścienne z przedstawieniami miejsc świętych i wizerunków zwierząt. Wiemy, że na parterze mieściła się sala modlitewna, na galeriach zaś znajdował się babiniec. W 1931 r. budynek został przebudowany według projektu architekta Salomona Jonklera. W 1937 r. dom modlitwy Chewra Tehilim liczył 240 członków

Dom modlitwy Stowarzyszenia Chewra Thilim (Bractwa Psalmowego), zdjęcie – Boris Khaimovich, 1995
Polichromia w Domu Modlitwy, zdjęcia ze strony sztetl.org.pl

1897 – kamienica przy ul. Berka Joselewicza 13/Starowiślnej 47

1907 – kamienica przy ul. św. Wawrzyńca 11/Gazowej 1

1910-11 – kamienica przy Rynku Dębnickim 3

Nachman Kopald zmarł w Krakowie 5 listopada 1911 roku w wieku 78 lat na zapalenie płuc. Jest pochowany na nowym cmentarzu żydowskim na ul. Miodowej niedaleko żony, która zmarła 4 lata wcześniej, Na prostym nagrobku – napis w językach polskim i hebrajskim. „Tu spoczywa Nachman Kopald, budowniczy…”

Nagrobek Nachmana Kopalda. „Tu leży mąż uczciwy i dostojny, Nachman Jakob syn Mosze…”
Akt zgonu Nachmana Kopalda. „Nachman Kopald, budowniczy w Krakowie, zmarł o 10.45 po południu piątego listopada 1911 roku w wieku 78 lat…” Zdjęcie ze strony szukajwarchiwach.pl
Nagrobek Lei Kopald. „Tu leży kobieta dostojna i uczciwa, Lea Kopald, córka Chaima Dova…”
Akt zgonu Lei Kopald. „Lea Kopald, żona Nachmana Kopalda, budowniczego w Krakowie, zmarła o 3 po południu czternastego lutego 1907 roku w wieku 72 lat…” Zdjęcie ze strony szukajwarchiwach.pl

Potomkowie Kopaldów mieszkali w Krakowie, w większości zginęli w latach Zagłady, Wiem tylko, że jeden prawnuk Nachmana – wnuk jego córki Sary Chaje Apte z domu Kopald, Zeew Apte, – przeżył wojnę i wyemigrował do Izraela. A my do tej pory chodzimy obok pieknych kamienic, często nie zdając sobie sprawę z tego, kim był ich architekt.

Zdjęcia budynków pochodzą z google.maps

© Anna Brzyska, 2020