28.04.2020 | Redaktor

Rodzina Kaufman-Feigenbaum

Juda Kaufman (1839-1923), syn Samuela Leiba i Gittli ze Zborowej, był jednym z najbardziej szanowanych brzeskich Żydów. Był szojchetem (rytualnym rzeźnikiem) i mochelem – to on przez ładnych parędziesiąt lat dokonywał obrzezania wszystkich urodzonych w Brzesku żydowskich chłopców.

Nie wiemy, kiedy został szojchetem, ale sprawowanie tej funkcji wymagało długiej nauki i sporych umiejętności. „Szojchet – wykwalifikowany specjalista dokonujący uboju rytualnego zaliczany do grupy religijnej funkcjonariuszy gminy. Musiał on – przed dopuszczeniem do sprawowania swej funkcji – spełnić wiele szczegółowych warunków. Winien być człowiekiem religijnym, znanym z pobożności i wiedzy talmudycznej, drobiazgowo przestrzegającym prawa religijnego i szanującym tradycje rabiniczne, nienagannie prowadzącym się i nie nadużywającym alkoholu; powinien też posiadać kwalifikacje moralne… Zgodnie ze zwyczajem, musiał mieć ukończone co najmniej 18 lat oraz posiadać odpowiednią znajomość rzeczy, albowiem do jego obowiązków należało nie tylko zgodne z przepisami rytuału zabicie zwierzęcia bądź ptaka, ale także zbadanie zabitej sztuki i stwierdzenie, czy ze względu na jej stan zdrowia (także poprawność budowy anatomicznej) może być uznana za koszerną. W związku z tym, przyszły szojchet musiał uzyskać ordynację od religijnego autorytetu, szanowanego w danej społeczności (rabina), potwierdzoną specjalnym dyplomem. Drogą do tego było: odbycie praktyki; zdanie egzaminu ze znajomości praw związanych ze szchitą; samodzielne wykonanie (pod nadzorem) trzech rzezi rytualnych. Poza tym, ciążył na nim obowiązek powtarzania wymienionych przepisów nie rzadziej niż co 30 dni.” ( https://www.jhi.pl/psj/szojchet )

Juda Kaufman, zdjęcie z archiwum rodzinnego jego pra-prawnuka, rabina Jonathana Rosenblatta

Udało się znaleźć piękne świadectwo zapisane przez wnuka Judy Kaufmana, Samuela Rosenblatta:

„Mój dziadek ze strony matki, Juda (Idel) Kaufman, potomek rabina Aleksandra Sendera z Żółkwi, był szojchetem, uznanym, lubianym i szanowanym członkiem społeczności Brzeska, któremu ufali jak Żydzi, tak i Polacy. Ilekroć trzeba było zbierać datki na jakiś cel dobroczynny, czy chodziło o to, by wydać za mąż biedną dziewczynę bez posagu, czy pomóc rodzinie, której dom spłonął, to zadanie zawsze powierzano Reb Idelowi Kaufmanowi. Kiedy ktoś miał wolną gotówkę – a w małych miasteczkach takich jak Brzesko nie istniały kasy oszczędnościowe – powierzał ją Reb Idelowi. Był łagodnym, zrównoważonym człowiekiem, który rzadko podnosił głos, z wyjątkiem uniesienia modlitewnego. Skrupulatnie przestrzegając religii, był tolerancyjny wobec innych. Miał wyjątkową cechę: bardzo dbał o własną higienę. Trzeba powiedzieć, że utrzymanie czystości w takim mieście jak Brzesko, którego drewniane parterowe domki nie miały ani wody, ani kanalizacji, a których podłogi składały się z ubitej gliny, było sporym osiągnięciem. Oczywiście istniała łaźnia publiczna, do której chodziło się każdy piątek w ramach przygotowań do Szabatu. Niemniej jednak zasady higieny, które obowiązują we współczesnym świecie zachodnim, były albo nieznane, albo nie praktykowane w Galicyjskich miasteczkach na przełomie XX i XXI wieku.” (Cytuje się po: „Yossele Rosenblatt. The story of his life as told by his son Samuel Rosenblatt”, Farrar, Straus and Young, NY, 1954; strona 61)

Żoną Judy Kaufmana była pochodząca ze Swoszowej Rifka Feigenbaum (1850-1918), córka Abrahama i Chany Reisli. Juda i Rifka pobrali się tylko w obecności rabina (tak zwane „rytualne małżeństwo”), nie mieli ślubu cywilnego, dlatego zgodnie z prawem ich dzieci miały nosić nazwisko matki.

Urodziło im się co najmniej jedenaścioro dzieci.  O niektórych z nich nie wiem prawie nic, o innych udało się znaleźć sporo informacji. Ale zanim przejdę do opisu losów dzieci Judy i Rifki, powiem jeszcze parę słów o nich samych.

Przeżyli razem 53 lata, aż do śmierci Ryfki w 1918 roku na skutek ataku serca. Juda zmarł 5 lat później. Na cmentarzu żydowskim w Brzesku przetrwała jego macewa, i trudno nie  być poruszonym ta inskrypcją:

Chasyd bogobojny i oddany słowu Bożemu

Pan Jehuda syn Szmuela Ari znany jako

Judel rzeźnik rytualny

zmarł 19 Tevet 5684 [27 grudnia 1923]

Niech jego dusza zostanie związana w węzeł życia

Uczciwy i posłuszny w wielbieniu Boga

Chwała czystemu i niewinnemu człowiekowi

Wiernie służył naszemu miastu

Należał do Beit-Din [sądu rabinicznego] przez wszystkie dni, aż do swojej śmierci

Kochany przez wszystkich, skromny w oddawaniu czci Bogu

(Tłumaczenie z hebrajskiego na angielski – Noa Shashar)

Macewa Judy Kaufmana na cmentarzu żydowskim w Brzesku

A teraz o dzieciach Judy Kaufmana i Rifki Feigenbaum. Dwie ich córki, Chane Bruche (ur. w 1878 roku) i Sara (ur. w 1886 roku) zmarły jako niemowlęta;  dwóch synów zmarło w młodym wieku na skutek chorób: Dawid (1866-1887) i Noach Hersch (1888-1907). Pozostałe dzieci przeżyły, założyły rodziny. Niektóre wyjechały z Brzeska, inne pozostały w mieście swoich rodziców.

Urodzony w 1862 roku Aron ożenił się z Male Schmalzer; urodziło im się 7 dzieci: Ester (1883), Jakob Eliazar (1885), Chaim Eliasz (1888), Kalman (1892), Mojżesz Sender (1895), Hersch Meilech (1898) i Abraham Baruch (1900). Aron, podobnie jak jego ojciec, był rytualnym rzeźnikiem, zmarł w Brzesku w 1919 roku w wieku 57 lat. Wiem, że Mojżesz Sender Kaufman był również szojchetem, najpierw w Wiśniczu, później w Jordanowie. Ożenił się z Rywką Leser z Oświęcimia. Mieli sześcioro dzieci, lecz tylko jednej córce Malce udało się przeżyć wojnę, w tym kilka obozów koncentracyjnych. Po wojnie wyemigrowała do USA, gdzie nadal mieszka większość jej potomków.

Mala Wachsman z domu Kaufman, córka Mojżesza Sendera Kaufmana. Zdjęcie z archiwum rodzinnego Mosesa Englandera.

Urodzona w 1863 roku Malka wyszła za mąż za Kalmana Bransdorfera. Mieszkali w Brzesku; doczekali się 10 dzieci: Gittli (1888), Sendera Alexandra (1892), Chaima Wolfa (1895), Jakoba Aszera (1897); Abrahama (1900), Samuela Noacha (1901), bliźniaków Arona i Breindli (1904), Rifki, która zmarła mając niewiele ponad rok (1906-1907) i Abuscha Majera urodzonego w Krakowie w 1911 roku. O tej rodzinie wiem tylko, że w 1940 roku Malka, Kalman i ich syn Aron mieszkali w Krakowie na ul. Starowiślnej, 65 i byli skierowani do wysiedlenia z Krakowa. Skany tych dokumentów można zobaczyć na stronie Centralnej Biblioteki Judaistycznej: https://cbj.jhi.pl/?q=Brzesko&m=metadata (Wszystkie kolejne zdjęcia oprócz zdjęcia Samuela Leiba Kaufmana pochodzą z tej strony)

Kalman Bransdorfer, mąż Malki Kaufman/Feigenbaum
Malka Kaufman/Feigenbaum
Ankieta Malki Kaufman/Feigenbaum, skierowanie do wysiedlenia z Krakowa, 20 sierpnia 1940
Aron Kaufman, syn Kalmana Bransdorfera i Malki Kaufman/Feigenbaum

Wiem również, że jeden z synów Kalmana i Malke, Samuel Noach, mieszkał przed wojną w Gdyni i zginął 28 kwietnia 1942 roku w Krościenku.

Menasze Kaufman/Feigenbaum (ur. w 1870) ożenił się z Małką Hollander, córką Chaima i Freidy. Mieszkali w Brzesku na ul. Cichej i zginęli razem w Brzesku 18 września 1942 roku. 

Rachel Laje Kaufman/Feigenbaum (ur. w 1872) wyszła za mąż za Mosesa Mendla Gaengera. Najpierw mieszkali w Brzesku, później przeprowadzili się do Krakowa. Mieli co najmniej 4 dzieci; Abrahama Chaima (ur. w 1895); Malkę (ur. w 1898); Samuela Leiba ( ur. w 1914) i Helę. Rodzina mieszkała w Krakowie na ul. Brzozowej 16. Najstarszy syn Abraham Chaim ożenił się Chaną Goldstein. Ich syn Zacharias (Zigmund) urodził się w Krakowie w 1920 roku, po czym rodzina przeprowadziła sie do Antwerpii, gdzie w 1926 roku urodziła sie córka Lucie. Podczas wojny rodzina została deportowana. Wszyscy zginęli, najprawdopodobniej w Auschwitz.

Rodzice Gaenger razem z pozostałymi dziećmi w lipcu 1940 roku byli skierowani do wysiedlenia z Krakowa. Moses Mendel i Rachel Laje zginęli w Tarnowie w 1941 roku razem z córką Malką i jej dziećmi Chają (ur. w 1918), Fridą (ur. w 1923) i Tovą (ur. w 1925). Hela Gaenger, po mężu Ring, po wojnie wyemigrowała do Izraela

Moses Mendel Gaenger, mąż Rachel Laji Kaufman/Feigenbaum
Ankieta Mosesa Mendla Gaengera, skierowanie do wysiedlenia z Krakowa, 25 lipca 1940 roku
Samuel Leib Gaenger, syn Mosesa Mendla Gaengera i Rachel Laje Kaufman/Feigenbaum

Życie Taube Kaufman/Feigenbaum (ur. w 1879 r.) zasługuje na osobną opowieść. Zachęcam do przeczytania artykułu o Taube i jej mężu, sławnym kantorze Yossele Rosenblacie, na naszej stronie:https://brzesko-briegel.pl/2020/04/26/yossele-rosenblatt-i-taube-kaufman-historia-milosci/

Rubin Peretz Kaufman/Feigenbaum (ur. w 1882 r.) ożenił się w 1905 roku z Ittel Stern, córką Eliasa i Zurtli z Lipnicy Murowanej. Był rzeźnikiem rytualnym; podczas wojny był w getcie w Bocnhi. Zginął razem z żoną w Auschwitz w sierpniu 1943 roku.  Podczas wojny zostali zamordowani również ich dzieci: Szlomo Zalman razem z żona Zysl; Szmuel Arie razem z żoną Yehudit; Josef; Feiga razem z zynem Yehudą; Perel; Tzvi; David; Miriam razem z mężem Naftali Kupermanem i dziećmi; Chaja.

Urodzony  w 1890 roku Samuel Leib Kaufman/Feigenbaum ożenił się  w 1919 roku z pochodzącą z Krakowa Sarą Chawe Liebeskind. Mieszkali w Krakowie na ul. Krakowskiej, 39. Samuel Leib był kantorem. Mieli co najmniej trójkę dzieci: Reginę (ur. w 1919); Szymona (ur. w 1922) i Jehudę (Juliusza; ur. w 1927).  W 1940 roku zostali skierowani do wysiedlenia z Krakowa. Samuel Leib został zamordowany w Treblince razem z żoną w 1942 roku; Jehuda zginął w Bełżcu.

Samuel Leib Kaufman/Feigenbaum, kantor w Krakowie, zdjęcie z bazy danych Jad Waszem
Samuel Lein Kaufman/Feigenbaum w Krakowie, 1940
Ankieta Samuela Leiba Kaufmana/Feigenbauma, skierowanie do wysiedlenia z Krakowa, 9 sierpnia 1940 roku
Regina Kaufman/Feigenbaum, córka Samuela Leiba i Sary Chawe nee Liebeskind
Szymon Kaufman/Feigenbaum, syn Samuela Leiba i Sary Chawe nee Liebeskind
Jehuda (Juliusz) Kaufman/Feigenbaum, syn Samuela Leiba i Sary Chawe nee Liebeskind

Takie są tragiczne losy potomków brzeskiego szojcheta Judy Kaufmana. Ale jednak nie wszyscy zginęli. Z niewielu ocalałych gałązek wyrosły nowe drzewa. A pamięć o zamordowanych trwa.